حقوق زنان در ازدواج در سال ۱۴۰۳؛ زنان چه حقوقی دارند؟

ازدواج به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی، مجموعه‌ای از حقوق و تکالیف را برای هر یک از زوجین به همراه دارد. آگاهی از این حقوق می‌تواند به برقراری تعادل در زندگی مشترک و جلوگیری از بروز اختلافات کمک کند.

در این میان، حقوق زنان در ازدواج از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، چرا که تضمین‌کننده امنیت مالی، روانی و اجتماعی آنان است. از حق دریافت مهریه و نفقه گرفته تا حق اشتغال، تحصیل و طلاق، هر یک از این حقوق نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی زناشویی و حفظ استقلال و کرامت زنان ایفا می‌کند.

در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی مهم‌ترین حقوق زنان در ازدواج و شرایط قانونی هر یک از آنها بپردازیم.

حق مهریه؛ تضمینی برای امنیت مالی زن در ازدواج

مهریه به عنوان یکی از حقوق مالی زن در ازدواج است. به محض جاری شدن عقد نکاح بر عهده مرد قرار می‌گیرد. زن می‌تواند هر زمان پس از عقد، مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند.

در صورت عدم پرداخت مهریه، زن حق طرح دعوی و مطالبه مهریه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت را دارد.

مقاله مرتبط: مهریه چیست و انواع آن

هزینه حق ثبت مهریه

جدول نحوه محاسبه هزینه حق ثبت مهریه در سال ۱۴۰۳:

تعداد سکه	درصد هزینه حق ثبت
از ۱۴ تا ۱۰۰ سکه	0/4 درصد
از ۱۰۱ تا ۲۰۰ سکه	2 درصد
بیش از ۲۰۰ سکه	15 درصد

نفقه و شرایط پرداخت آن به زن در زندگی مشترک

بر اساس ماده 1107 قانون مدنی، نفقه شامل نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن است، از جمله مسکن، پوشاک، غذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی، و در صورت نقص عضو یا بیماری، هزینه استخدام خادم تعلق می‌گیرد.

نکته: پرداخت نفقه بر عهده شوهر بوده و در صورت امتناع وی، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه درخواست نفقه کند.

میزان نفقه زن در زندگی مشترک

در سال 1403 تعیین میزان دقیق نفقه به شرایط مالی زوج و نیازهای زن بستگی دارد و در صورت اختلاف، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت اجتماعی و اقتصادی طرفین، میزان آن را مشخص می‌کند.

نکته مهم این است که پرداخت نفقه تنها در صورتی بر عهده مرد است که زن به وظایف زناشویی و تمکین از همسر پایبند باشد؛ در غیر این صورت، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند.

حق اشتغال و تحصیل؛ آیا زن نیاز به اجازه همسر دارد؟

زن به‌طور کلی حق اشتغال و تحصیل دارد، اما در مواردی که اشتغال یا تحصیل وی منجر به اخلال در زندگی مشترک شود، شوهر می‌تواند از ادامه آن جلوگیری کند.

با این حال، اگر شرط اشتغال یا تحصیل در ضمن عقد نکاح قید شده باشد، شوهر حق مخالفت ندارد.

نحوه درج حق اشتغال زن در عقد نکاح

حق اشتغال زن ضمن عقد نکاح را می توان اینگونه درج نمود:

«ضمن عقد نکاح شرط شد که زن در انتخاب و اشتغال به هر شغلی که مایل باشد و در هر مکانی که شرایط ایجاب کند، مختار باشد.»

در این صورت، اگر مرد شرط اشتغال زن ضمن عقد نکاح را امضا کند، دیگر نمی‌تواند زن را از اشتغال به کار ممنوع نماید. چرا که امضای این شرط توسط مرد، به معنای پذیرش حق اشتغال زن ضمن عقد نکاح می باشد.

حق طلاق؛ شرایط و مواردی که زن می‌تواند تقاضای طلاق کند

بر طبق ماده 1133 قانون مدنی، حق طلاق با مرد است، اما زن نیز می‌تواند تحت شرایط خاصی از جمله سوءرفتار شدید شوهر، عدم پرداخت نفقه، ترک زندگی خانوادگی یا داشتن یکی از شروط ضمن عقد، درخواست طلاق کند.

در این موارد، دادگاه پس از بررسی دلایل زن، می‌تواند حکم طلاق صادر کند.

نحوه گرفتن حق طلاق در محضر چگونه است؟

گرفتن حق طلاق در محضر به معنای تنظیم وکالت‌نامه طلاق توسط شوهر به نفع زن است. در این حالت، مرد به زن وکالت رسمی و محضری می‌دهد تا زن بتواند هر زمان که بخواهد به نیابت از او خود را طلاق دهد.

این وکالت معمولاً در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و شرایط و ضوابط آن به صورت دقیق مشخص می‌گردد.

در ادامه مراحل و شرایط گرفتن حق طلاق در محضر را توضیح می‌دهیم:

مراحل گرفتن حق طلاق در محضر چگونه است؟

مراجعه به دفتر اسناد رسمی

ابتدا زوجین (زن و مرد) باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند. حضور مرد برای اعطای وکالت‌نامه الزامی است.

تنظیم متن وکالت‌نامه

در دفترخانه، متن وکالت‌نامه با توجه به توافقات زوجین تنظیم می‌شود.

این وکالت می‌تواند شامل شرایط و محدودیت‌های خاصی باشد، مانند:

• وکالت مطلق یا محدود (مثلاً فقط برای طلاق توافقی یا مشروط به پرداخت مهریه).
• حق بخشیدن مهریه یا دریافت کامل آن.
• شرایط مربوط به حضانت فرزندان.

امضای وکالت‌نامه توسط مرد

پس از تنظیم متن وکالت‌نامه، مرد آن را در حضور سردفتر امضا می‌کند و زن وکیل رسمی او برای طلاق می‌شود. این وکالت در دفترخانه ثبت و یک نسخه از آن به زن تحویل داده می‌شود.

مراجعه به دادگاه خانواده توسط زن

بعد از دریافت وکالت‌نامه رسمی، زن می‌تواند هر زمان که بخواهد با مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه وکالت‌نامه، درخواست طلاق دهد.

نکته: در این مرحله، زن به عنوان وکیل مرد، مراحل قانونی طلاق را طی می‌کند.

انجام مراحل طلاق در محضر طلاق

پس از صدور حکم طلاق از سوی دادگاه، زن با مراجعه به محضر طلاق (دفتر رسمی طلاق) می‌تواند طلاق را ثبت کند.

نحله؛ جبران زحمات زنان در زندگی مشترک پس از طلاق

نحله یکی از حقوق مالی زن است که در شرایط خاص به او تعلق می‌گیرد. طبق ماده 336 قانون مدنی ایران و بر اساس نظر دادگاه، اگر زن در طول زندگی مشترک بدون دریافت دستمزد، خدماتی مانند خانه‌داری، تربیت فرزندان و سایر امور مربوط به خانواده را انجام داده باشد، پس از طلاق یا هنگام اختلاف، دادگاه می‌تواند مبلغی را به عنوان نحله به او اختصاص دهد. این مبلغ با توجه به مدت زندگی مشترک، شرایط مالی مرد و نوع خدمات زن تعیین می‌شود و به عنوان جبران بخشی از زحمات زن در نظر گرفته می‌شود. نحله مستقل از مهریه و نفقه است و به تقویت حمایت مالی از زنان در صورت جدایی کمک می‌کند.

حق حضانت فرزندان پس از جدایی؛ قوانین و شرایط حضانت

پس از جدایی، حضانت فرزندان تا سن ۷ سالگی معمولاً به مادر سپرده می‌شوند و پس از آن باید نزد پدر خود بروند. فرزندان تا سن بلوغ خود که برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال است، با پدر زندگی می کنند و پس از آن پدر حق حضانت دارد.

با این حال، دادگاه همواره مصلحت فرزند را در نظر گرفته و در صورتی که صلاحیت یکی از والدین برای حضانت زیر سوال باشد، ممکن است حضانت را به دیگری یا حتی به شخص ثالثی واگذار کند.

مقاله مرتبط: شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر چیست؟

حضانت فرزندان بعد از ازدواج مجدد مادر

ازدواج مجدد مادر می‌تواند به‌عنوان یکی از عوامل سلب حضانت از او در نظر گرفته شود. در این شرایط، دادگاه بررسی می‌کند که آیا زندگی جدید مادر به مصلحت فرزند آسیب می‌زند یا خیر؛ اگر دادگاه تشخیص دهد که با وجود ازدواج مجدد، مادر همچنان توانایی مراقبت و تربیت مناسب از فرزند را دارد، ممکن است حضانت همچنان به او واگذار شود.

با این حال، در صورتی که صلاحیت مادر زیر سؤال برود یا عدم تأمین رفاه و امنیت کودک اثبات شود، حضانت به پدر یا سرپرست قانونی دیگر انتقال می‌یابد.

حق ارث در ازدواج؛ سهم زنان از اموال همسر

این نکته حائز اهمیت است که زن تنها در صورتی از شوهر خود ارث می‌برد که میان آن‌ها عقد دائم جاری شده باشد.در صورت وجود عقد موقت، زن هیچ حقی در ارث بردن از همسر خود نخواهد داشت، مگر اینکه در شرایط خاص، وصیت‌نامه‌ای تنظیم شده باشد که بخشی از اموال به او اختصاص یابد.

میزان سهم ارث زن از شوهر چقدر است؟

بر اساس قوانین ارث در ایران (مطابق با قانون مدنی و فقه اسلامی)، زن در صورت فوت همسر خود، در صورتی که عقد دائم میان آن‌ها برقرار بوده باشد، از اموال شوهر ارث می‌برد.

جدول میزان سهم ارث زن از شوهر بر اساس شرایط مختلف:

شرایط	میزان سهم ارث	توضیحات
وجود فرزند یا سایر وراث طبقه اول (فرزندان، نوه‌ها، والدین)	سهم زن یک‌هشتم (1/8) از اموال منقول و اعیان اموال غیرمنقول (مانند ساختمان)	زن از زمین ارث نمی‌برد، اما از قیمت زمین پس از فروش سهم می‌برد.
نبود فرزند یا سایر وراث طبقه اول	سهم زن یک‌چهارم (1/4) از اموال منقول و اعیان اموال غیرمنقول است.	____
تعدد زوجات	سهم تعیین‌شده بین تمامی همسران به نسبت مساوی تقسیم می‌شود.	____

نکته: مهریه زن به عنوان دین بر عهده شوهر است و قبل از تقسیم ارث، از اموال متوفی باید پرداخت شود.

حق خروج از کشور؛ آیا زن برای سفر نیاز به اجازه شوهر دارد؟

بر اساس ماده 18 قانون گذرنامه ایران، زن برای خروج از کشور به‌طور کلی نیاز به اجازه شوهر ندارد. با این حال، در صورتی که مرد به‌طور رسمی و قانونی نسبت به خروج زن از کشور اعتراض کند، ممکن است ممانعتی برای سفر او ایجاد شود.

برای مقابله با این محدودیت، زن می‌تواند از شوهر خود وکالت بلاعزل دریافت کند که به موجب آن، او اجازه خروج از کشور را به صورت مستقل و بدون نیاز به موافقت شوهر خواهد داشت. این وکالت معمولاً در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و به زن این امکان را می‌دهد که بدون هیچ‌گونه مانعی از کشور خارج شود.

بنابراین، اگر زن قصد سفر به خارج از کشور را داشته باشد و فاقد وکالت یا اجازه کتبی از شوهر باشد، ممکن است با مشکلات قانونی مواجه شود.

مقاله مرتبط: شرایط خروج از کشور زن بدون اجازه شوهر چیست؟

راهکار قانونی برای زنان جهت خروج از کشور

بر اساس بند 3 ماده 18 قانون گذرنامه، زنان شوهردار برای دریافت گذرنامه به اجازه کتبی شوهر نیاز دارند. با این حال، برای مقابله با این محدودیت، زن می‌تواند یک وکالت بلاعزل با موضوع اجازه خروج از کشور از شوهر خود بگیرد.

حق انتخاب محل زندگی؛ تعیین محل سکونت با چه کسی است؟

حق انتخاب محل زندگی به معنای اختیار تعیین محل سکونت از سوی فرد در زندگی مشترک است. این حق در قوانین خانواده و حقوق زناشویی مورد توجه قرار گرفته است.

در اصل، هر یک از زوجین حق دارند که محل زندگی خود را انتخاب کنند، اما در برخی مواقع ممکن است این حق به دلایل خاص محدود شود.

حق انتخاب محل زندگی توسط زن

زن حق دارد که محل زندگی خود را انتخاب کند، اما این حق در شرایط خاص و با توجه به شرایط مختلفی مانند سختی و مشقت غیرقابل تحمل یا تصمیمات قضائی می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.

به‌طور کلی، اگر زندگی در محل مشترک برای زن غیرقابل تحمل شود یا ادامه آن برای وی دشوار باشد، حق تعیین محل زندگی از شوهر سلب می‌شود و زن می‌تواند در محل دیگری سکونت کند.

حق مالکیت مستقل

حق مالکیت مستقل در سال 1403 یکی از حقوق‌های بنیادین است که به زن اجازه می‌دهد اموال و دارایی‌های شخصی خود را به طور مستقل مدیریت کند. طبق ماده 1118 قانون مدنی ایران، زن حتی پس از ازدواج، در اداره، تصرف و بهره‌برداری از اموال خود کاملاً آزاد است و نیازی به اجازه یا دخالت همسر ندارد.

این حق شامل هر نوع دارایی منقول یا غیرمنقولی است که زن قبل از ازدواج داشته یا پس از آن به دست آورده است، مانند ارث، هدیه، درآمد ناشی از اشتغال یا فعالیت‌های اقتصادی. بنابراین، مرد حق ندارد در این اموال دخل و تصرفی کند یا زن را از استفاده و بهره‌برداری از آن‌ها بازدارد.

این موضوع در راستای حفظ استقلال مالی زنان بوده و نقشی کلیدی در توانمندسازی آنان در زندگی مشترک ایفا می‌کند. البته زنان می‌توانند در عقدنامه شرط کنند که در صورت طلاق یا شرایط خاص، بخشی از دارایی‌های مشترک به آن‌ها تعلق گیرد.

حق اشتراک در اموال

حق اشتراک در اموال به زنان این امکان را می‌دهد که در دارایی‌های اکتسابی زندگی مشترک سهیم شوند. در قوانین ایران چنین حقی به صورت پیش‌فرض وجود ندارد، اما زن می‌تواند در عقد نکاح شرط کند که در اموال به دست آمده در طول ازدواج شریک باشد.

این شرط به عنوان یک توافق مالی، از زن در برابر مشکلات اقتصادی ناشی از طلاق یا فوت همسر حمایت می‌کند و تضمین‌کننده امنیت مالی او در زندگی مشترک است.

حق مشاورت در زندگی مشترک

حق مشاورت در زندگی مشترک به معنای آن است که زن و شوهر در تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی خانوادگی، به ویژه در مسائل مالی، تربیت فرزندان و تعیین محل سکونت، با یکدیگر مشورت کنند. هرچند در قوانین ایران این حق به‌صورت صریح ذکر نشده است، اما بر اساس عرف اجتماعی و اصول اخلاقی، مشاوره و تعامل متقابل از ارکان مهم یک زندگی موفق و پایدار است.

نادیده گرفتن نظر زن در تصمیمات اساسی می‌تواند موجب بروز اختلافات و تزلزل در بنیان خانواده شود. بنابراین، همسران موظفند در تصمیم‌گیری‌ها، به حقوق و نظرات یکدیگر احترام بگذارند تا تعادل و هماهنگی در زندگی مشترک حفظ شود.

حق تمکین و عدم تمکین؛ حدود و شرایط قانونی تمکین در ازدواج

تمکین وظیفه‌ای است که زوجین در روابط زناشویی نسبت به یکدیگر دارند و همانند سایر تکالیف، در این رابطه نیز حق تمکین وجود دارد.

در اینجا باید گفته شود که تمکین به دو نوع تقسیم می‌شود:

• تمکین عام: اطاعت از شوهر در امور زندگی مشترک
• تمکین خاص: روابط زناشویی

شرایط قانونی پرداخت یا عدم پرداخت نفقه در صورت عدم تمکین

در صورتی که زن بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. با این حال، در مواردی نظیر خشونت، اعتیاد یا بیماری شوهر، زن می‌تواند از تمکین خودداری کرده و همچنان حق دریافت نفقه را داشته باشد.

نقش حقوق زنان در ازدواج در سال 1403؛ از تأمین مالی تا استقلال فردی

حق	توضیحات	شرایط قانونی و نکات مهم
مهریه	مبلغ یا مالی که به عنوان تعهد مالی مرد به زن تعیین می‌شود و زن هر زمان می‌تواند آن را مطالبه کند.	طبق قانون مدنی به محض عقد، مهریه به زن تعلق می‌گیرد و در صورت عدم پرداخت، قابل مطالبه از طریق دادگاه یا اجرای ثبت است.
نفقه	تامین نیازهای متعارف زن شامل مسکن، پوشاک، غذا، هزینه‌های درمانی و بهداشتی توسط شوهر.	طبق ماده 1107 قانون مدنی، در صورت عدم پرداخت، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه درخواست نفقه کند، مشروط بر تمکین از شوهر.
حق اشتغال و تحصیل	زن حق اشتغال و ادامه تحصیل دارد، اما اگر به زندگی مشترک لطمه بزند، شوهر می‌تواند مانع آن شود.	در صورت درج شرط اشتغال و تحصیل در عقدنامه، شوهر حق جلوگیری ندارد.
حق طلاق	زن تحت شرایطی مانند سوءرفتار، عدم پرداخت نفقه، ترک زندگی یا شروط ضمن عقد می‌تواند درخواست طلاق کند.	تنظیم وکالت‌نامه طلاق در دفتر اسناد رسمی به زن اجازه می‌دهد خود را طلاق دهد.
نحله	مبلغی که به عنوان جبران زحمات زن در زندگی مشترک پس از طلاق توسط دادگاه تعیین می‌شود.	بر اساس ماده 336 قانون مدنی و شرایط مالی مرد و مدت زندگی مشترک تعیین می‌شود.
حق حضانت فرزندان	حضانت فرزندان تا ۷ سالگی معمولاً به مادر سپرده می‌شود و پس از آن به پدر انتقال می‌یابد.	دادگاه همواره مصلحت فرزند را در اولویت قرار می‌دهد و در صورت ازدواج مجدد مادر یا عدم صلاحیت، حضانت تغییر می‌کند.
حق ارث	زن از اموال شوهر در عقد دائم ارث می‌برد و در صورت عقد موقت، ارثی ندارد مگر با وصیت‌نامه شوهر.	در صورت وجود فرزندان، سهم زن یک‌هشتم و در نبود آن‌ها، یک‌چهارم از اموال منقول و قیمت غیرمنقول است.
حق خروج از کشور	زن برای دریافت گذرنامه نیاز به اجازه شوهر دارد، اما می‌تواند وکالت بلاعزل برای خروج از کشور بگیرد.	این وکالت در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و به زن اجازه خروج مستقل می‌دهد.
حق انتخاب محل زندگی	زن می‌تواند محل سکونت را انتخاب کند، اما این حق در مواردی با توجه به شرایط خاص محدود می‌شود.	در صورت مشقت غیرقابل تحمل، زن می‌تواند محل زندگی جداگانه‌ای داشته باشد.
حق مالکیت مستقل	زن پس از ازدواج همچنان مالک اموال شخصی خود است و نیازی به اجازه شوهر برای مدیریت و بهره‌برداری از آن‌ها ندارد.	بر اساس ماده 1118 قانون مدنی، شوهر حق دخالت در اموال زن را ندارد.
حق اشتراک در اموال	زن می‌تواند در عقد شرط کند که در اموال اکتسابی زندگی مشترک سهیم باشد.	این شرط به امنیت مالی زن پس از طلاق یا فوت همسر کمک می‌کند.
حق مشاورت	زن و شوهر باید در تصمیمات مهم زندگی خانوادگی با یکدیگر مشورت کنند.	هرچند به‌صورت صریح در قانون نیامده، اما از نظر عرفی و اخلاقی ضروری است.
حق تمکین	زن موظف به تمکین عام و خاص از شوهر است، مگر در صورت وجود دلایل موجه مانند خشونت یا بیماری.	در صورت عدم تمکین بدون دلیل، شوهر می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند.

نتیجه‌گیری

حقوق زنان در ازدواج به‌عنوان یکی از ارکان اساسی حفظ تعادل و عدالت در زندگی مشترک، نقش مهمی در تأمین امنیت مالی، روانی و اجتماعی زنان دارد. آگاهی از این حقوق و استفاده صحیح از آن‌ها می‌تواند از بروز بسیاری از اختلافات و مشکلات زناشویی جلوگیری کند و به تقویت بنیان خانواده کمک نماید.

حقوقی نظیر مهریه، نفقه، حق اشتغال، حق طلاق، حضانت فرزندان و حق ارث، از جمله حقوقی هستند که هر زن باید از آن‌ها مطلع باشد تا بتواند در شرایط مختلف، از خود و فرزندانش حمایت کند. همچنین، حقوقی همچون حق مالکیت مستقل، حق اشتراک در اموال، و نحله به زنان کمک می‌کند تا از استقلال مالی و اقتصادی لازم در زندگی برخوردار شوند.

از سوی دیگر، حق انتخاب محل زندگی و حق خروج از کشور از جمله مواردی هستند که در صورت عدم آگاهی، می‌توانند موجب محدودیت‌هایی برای زنان شوند. درج شروط ضمن عقد و دریافت وکالت‌های لازم می‌تواند بسیاری از این چالش‌ها را کاهش دهد.

در نهایت، آگاهی و مطالبه‌گری حقوقی زنان، علاوه بر حفظ عدالت در زندگی زناشویی، به بهبود کیفیت روابط زوجین، افزایش اعتماد و احترام متقابل و ایجاد یک زندگی مشترک پایدار و متعادل منجر خواهد شد. بنابراین، زنان و مردان باید با حقوق و تکالیف خود در زندگی مشترک آشنا شوند و در کنار هم برای حفظ و ارتقای بنیان خانواده تلاش کنند.