نکاح شغار چیست؟ شرایط و احکامش از نظر دین

نکاح شغار یکی از انواع ازدواج جاهلی است که در آن، دو مرد دختران یا خواهران خود را بدون مهریه و صرفاً در قالب معاوضه زنان به ازدواج یکدیگر درمی‌آورند. این نوع ازدواج از نظر قانون شرع و احکام دینی به دلیل نبود مهریه و ایجاد مشکلات حقوقی و اجتماعی، باطل و حرام محسوب می‌شود. بطلان نکاح شغار به دلیل عدم رعایت شرایط نکاح و تضاد آن با اصول عقد ازدواج صحیح در اسلام اعلام شده است. در اسلام، هر عقد ازدواج باید با رضایت طرفین، تعیین مهریه و رعایت احکام دینی انجام شود، در حالی که نکاح شغار با این اصول در تضاد است و به دلیل حرمت شرعی آن، از سوی بسیاری از فقها رد شده است.

در روستایی دورافتاده، عمرو و سالم تصمیم گرفتند که بدون پرداخت مهریه، دخترانشان را در قالب نکاح شغار به عقد یکدیگر درآورند. شب مراسم، لیلا با چشمانی اشک‌آلود به مادرش نگاه کرد، اما کسی به حرمت شرعی این ازدواج اهمیت نداد. سال‌ها بعد، وقتی سالم درگیر اختلافات خانوادگی شد، تازه فهمید که این معاوضه زنان بدون رعایت احکام دینی نه‌تنها زندگی دخترش را نابود کرده، بلکه موجب بطلان نکاح و گسستن پیوندی شد که از همان ابتدا بر پایه ظلم بنا شده بود.

تعریف نکاح شغار و ریشه آن در دوران جاهلیت

نکاح شغار یکی از رسوم ازدواج جاهلی بود که در آن، دو مرد بدون تعیین مهریه، دختر یا خواهر خود را به ازدواج یکدیگر درمی‌آوردند. در این نوع ازدواج، توافق طرفین به این صورت بود که ازدواج یکی، مشروط به ازدواج دیگری باشد، بدون آنکه حق مالی زن در نظر گرفته شود. این عمل که نوعی معاوضه زنان محسوب می‌شد، بدون در نظر گرفتن رضایت واقعی زنان انجام می‌گرفت و از نظر اسلام، به دلیل تضاد با شرایط نکاح صحیح، حرام و باطل اعلام شد.

ریشه نکاح شغار به دوران جاهلیت عرب بازمی‌گردد، زمانی که برخی قبایل برای تحکیم روابط قبیله‌ای و کاهش مهریه، از این روش برای دادوستد زنان استفاده می‌کردند. این نوع ازدواج از نظر قانون شرع و احکام دینی به دلیل نبود مهریه و نقض حقوق زنان، حرام و باطل اعلام شده است و پیامبر اسلام (ص) آن را صراحتاً نهی کرده است. در زمانی که کسی در شهری دچار این مشکل شد، پیشنهاد میشود که حتما به بهترین وکیل خانواده مراجعه کنید.

شرایط انعقاد نکاح شغار از منظر تاریخی و شرعی

نکاح شغار یکی از رسوم ازدواج جاهلی بود که در آن، عقد ازدواج بر پایه معاوضه زنان بدون در نظر گرفتن مهریه و حقوق شرعی زن انجام می‌شد. این نوع ازدواج به دلیل وابسته بودن ازدواج‌ها به یکدیگر، عدم رضایت واقعی زنان و فقدان شرایط لازم برای یک عقد نکاح صحیح، در تضاد با احکام دینی اسلام قرار گرفت.

مقاله مرتبط: حقوق زنان در ازدواج در سال 1404؛ زنان چه حقوقی دارند؟

شرایط نکاح شغار در دوران جاهلیت

در دوران ازدواج جاهلی، نکاح شغار تحت شرایطی خاص در میان قبایل عرب انجام می‌شد:

• معاوضه زنان بدون مهریه، به این معنا که هر مرد، دختر یا خواهر خود را در ازای ازدواج با زن دیگری تسلیم می‌کرد.
• عدم رضایت زن به عنوان یک اصل، زیرا این ازدواج‌ها معمولاً بر اساس توافق میان مردان قبیله صورت می‌گرفت.
• شرط متقابل بودن ازدواج، یعنی اگر یکی از این ازدواج‌ها فسخ می‌شد، دیگری نیز خودبه‌خود باطل اعلام می‌گردید.
• هدف از ازدواج معمولاً ایجاد اتحاد میان قبایل و کاهش هزینه‌های عقد ازدواج، مانند پرداخت مهریه بود.

شرایط نکاح شغار از دیدگاه شرعی

اسلام، نکاح شغار را به دلیل مغایرت با احکام دینی و شرایط نکاح صحیح، حرام و باطل اعلام کرد. از جمله دلایل شرعی برای بطلان نکاح شغار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم وجود مهریه: در اسلام، مهریه یکی از حقوق شرعی زن محسوب می‌شود و حذف آن موجب بطلان نکاح می‌شود.
• نقض اصل رضایت زوجین: در قانون شرع، عقد ازدواج باید با رضایت زن و مرد منعقد شود، در حالی که در نکاح شغار، معمولاً رضایت زنان در نظر گرفته نمی‌شد.
• مشروط بودن ازدواج‌ها: در اسلام، هر ازدواج باید مستقل باشد، اما در نکاح شغار، ازدواج یک زوج به ازدواج دیگری وابسته بود، که این امر از نظر فقهی باطل است.
• روایت پیامبر اسلام (ص): پیامبر اکرم (ص) در احادیث خود، نکاح شغار را صریحاً نهی کرده و آن را مغایر با اصول اسلامی دانسته است.

بر این اساس، نکاح شغار از دیدگاه احکام دینی فاقد اعتبار بوده و هرگونه عقد ازدواج بر پایه این روش، باطل و غیرشرعی تلقی می‌شود. برای راهنمایی و مشاوره بیشتر به بهترین وکیل تهران هم میتونید مراجعه کنید.

حکم شرعی نکاح شغار در اسلام چیست؟

نکاح شغار یکی از انواع ازدواج‌های جاهلی است که از نظر احکام دینی اسلام باطل و حرام اعلام شده است. این نوع ازدواج که در آن دو مرد، دختران یا خواهران خود را بدون تعیین مهریه، صرفاً در ازای ازدواج با زن دیگری به عقد یکدیگر درمی‌آورند، از نظر شرعی و فقهی مورد تأیید نیست. قانون شرع بر این اصل تأکید دارد که هر عقد ازدواج باید دارای سه شرط اساسی باشد:

• رضایت کامل زوجین
• مشخص بودن مهریه زن
• استقلال هر ازدواج از ازدواج دیگر

در حالی که در نکاح شغار، این اصول اساسی رعایت نمی‌شود و همین موضوع سبب حرمت و بطلان شرعی آن شده است.

مقاله مرتبط: صیغه موقت چیست؟ صفر تا صد ازدواج موقت

دلایل بطلان نکاح شغار طبق احکام دینی

نهی صریح پیامبر اسلام (ص): بر اساس حدیثی از پیامبر اکرم (ص)، ایشان نکاح شغار را حرام اعلام کرده و از آن به عنوان یک ازدواج ناپسند جاهلی نام برده‌اند.

عدم تعیین مهریه: در اسلام، مهریه یکی از حقوق مالی زن است و حذف آن موجب بطلان نکاح می‌شود.

مشروط بودن ازدواج‌ها: اسلام تأکید دارد که هر ازدواج باید مستقل باشد، اما در نکاح شغار، ازدواج یک زوج به ازدواج دیگری وابسته است، که از نظر فقهی باطل محسوب می‌شود.

نقض اصل رضایت زن: در اسلام، عقد ازدواج باید با رضایت زن و مرد منعقد شود، در حالی که در نکاح شغار، معمولاً زنان نقشی در تصمیم‌گیری ندارند.

نقش مهریه در بطلان عقد ازدواج شغار

مهریه یکی از ارکان اساسی عقد ازدواج در اسلام است که به عنوان حق مالی زن در نظر گرفته شده و حذف آن موجب بطلان نکاح می‌شود. در نکاح شغار، یکی از دلایل اصلی بطلان شرعی این نوع ازدواج، حذف مهریه و جایگزینی آن با معاوضه زنان است.

چرا نبود مهریه باعث بطلان نکاح شغار می‌شود؟

بر اساس احکام دینی اسلام، تعیین مهریه یکی از شرایط نکاح صحیح است. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

“وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً“ (سوره نساء: آیه 4)

“و مهریه زنان را به‌ عنوان یک عطیه واجب بپردازید.”

این آیه نشان می‌دهد که پرداخت مهریه در ازدواج یک امر شرعی و واجب است، در حالی که در نکاح شغار، مهریه حذف می‌شود و همین امر باعث بطلان عقد ازدواج خواهد شد.

اجماع فقها بر بطلان نکاح شغار به دلیل حذف مهریه

فقهای شیعه و سنی اتفاق‌نظر دارند که نکاح شغار به دلیل عدم تعیین مهریه و جایگزینی آن با معاوضه زنان، از نظر قانون شرع و احکام دینی باطل است. پیامبر اسلام (ص) نیز در احادیث مختلف، این نوع ازدواج را نهی کرده و آن را از ازدواج‌های جاهلی دانسته‌اند.

ممنوعیت معاوضه زنان در نکاح از دیدگاه شرع

معاوضه زنان در ازدواج، که نمونه بارز آن در نکاح شغار دیده می‌شود، از نظر احکام دینی اسلام حرام و باطل اعلام شده است. در این نوع ازدواج، دو مرد بدون تعیین مهریه، دختران یا خواهران خود را در عوض ازدواج با زن دیگری به عقد هم درمی‌آورند. این عمل که در دوران جاهلیت رواج داشته است، در اسلام ممنوع شده و به دلیل عدم رعایت حقوق زن، نبود استقلال در ازدواج و نقض اصل رضایت زوجین، فاقد اعتبار شرعی است. وکیل کارکشته مهریه راهکار های موثری برای حل این پرونده ها ارائه میدهد.

دلایل ممنوعیت معاوضه زنان در ازدواج از دیدگاه شرع

نکاح شغار یکی از رسوم ازدواج جاهلی بوده که در آن، زنان به عنوان وسیله‌ای برای معامله و معاوضه میان مردان به ازدواج یکدیگر درمی‌آمدند. این موضوع از نظر فقهی، تاریخی و اجتماعی قابل اثبات است. در ادامه، چهار دلیل قانع‌کننده برای اثبات معاوضه زنان در این نوع ازدواج ارائه شده است که آنها عبارتند از:

• نهی صریح پیامبر اسلام (ص)
• نقض اصل استقلال عقد ازدواج
• حذف مهریه و تضییع حقوق مالی زن
• نقض اصل رضایت زن در ازدواج

تفاوت نکاح شغار با عقد ازدواج شرعی

نکاح شغار و عقد ازدواج شرعی از نظر مبانی دینی، حقوقی و اجتماعی تفاوت‌های اساسی دارند. نکاح شغار نوعی ازدواج جاهلی و غیرشرعی است که در آن معاوضه زنان بدون مهریه و رضایت واقعی صورت می‌گیرد، در حالی که عقد ازدواج شرعی بر اساس قوانین اسلام، حقوق زن و مرد، تعیین مهریه و رضایت کامل زوجین انجام می‌شود.

مقایسه نکاح شغار و عقد ازدواج شرعی

مورد مقایسه	نکاح شغار (باطل و حرام)	عقد ازدواج شرعی (معتبر و مشروع)
مهریه	مهریه حذف می‌شود و جای آن را معاوضه زنان می‌گیرد.	مهریه واجب و حق زن است و باید در عقد تعیین شود.
رضایت زوجین	ازدواج‌ها معمولاً بدون رضایت واقعی زنان انجام می‌شود.	رضایت زن و مرد شرط اصلی صحت عقد نکاح است.
استقلال عقد ازدواج	ازدواج یک زوج به ازدواج زوج دیگر مشروط و وابسته است.	هر عقد ازدواج مستقل بوده و نباید وابسته به ازدواج دیگر باشد.
جایگاه زن در ازدواج	زنان در معامله بین مردان مورد معاوضه قرار می‌گیرند.	زنان حق انتخاب، حقوق مالی و جایگاه برابر در ازدواج دارند.
حکم شرعی	حرام و باطل است و پیامبر (ص) آن را نهی کرده‌اند.	شرعی، صحیح و معتبر است و تحت حمایت اسلام قرار دارد.
هدف ازدواج	معاوضه زنان و ایجاد پیوند قبیله‌ای، بدون در نظر گرفتن حق زن.	تحکیم بنیان خانواده، ایجاد محبت و رعایت حقوق زوجین.

احکام فقهی مرتبط با نکاح شغار در اسلام

نکاح شغار از نظر فقه اسلامی، باطل و غیرمعتبر است، زیرا برخلاف اصول و شرایط نکاح صحیح در اسلام قرار دارد. این نوع ازدواج که بر مبنای معاوضه زنان بدون تعیین مهریه و بدون رضایت واقعی آن‌ها صورت می‌گیرد، در تمامی مذاهب فقهی اسلام حرام اعلام شده است. در ادامه، مهم‌ترین احکام فقهی مرتبط با این نوع نکاح بررسی می‌شود.

نکاح شغار از نظر قرآن و سنت

قرآن کریم به صراحت درباره شرایط نکاح مشروع سخن گفته و تأکید دارد که ازدواج باید با رضایت طرفین و تعیین مهریه صورت گیرد.

پیامبر اسلام (ص) نکاح شغار را به‌طور صریح نهی کرده و فرموده‌اند:

“لَا شِغَارَ فِي الْإِسْلَامِ“

(در اسلام، نکاح شغار وجود ندارد.)

این حدیث نشان می‌دهد که چنین ازدواجی نه‌تنها غیرمجاز است، بلکه هیچ جایگاهی در فقه اسلامی ندارد.

پیامدهای فقهی نکاح شغار

عدم ثبت نکاح در اسلام: از نظر فقهی، اگر نکاحی باطل باشد، آن ازدواج شرعی محسوب نمی‌شود و هیچ حقوقی برای زوجین ایجاد نمی‌کند.

عدم مشروعیت روابط زناشویی: در صورت وقوع نزدیکی در نکاح شغار، برخی فقها آن را زنای محصنه تلقی کرده‌اند، زیرا عقدی که شرعی نباشد، موجب حلیت روابط زوجین نمی‌شود.

فرزندان متولدشده از نکاح شغار: در صورت تولد فرزند از چنین نکاحی، بر اساس نظر اکثر فقها، کودک منتسب به پدر خواهد بود، اما نکاح همچنان فاقد اعتبار است.

نتیجه گیری

نکاح شغار به دلیل معاوضه زنان بدون تعیین مهریه و عدم رضایت واقعی زن، از نظر اسلام حرام و باطل اعلام شده است. این نوع ازدواج که از رسوم جاهلی بوده، برخلاف شرایط نکاح صحیح در اسلام است و موجب تضییع حقوق زنان می‌شود. فقهای شیعه و سنی با استناد به نهی پیامبر اسلام (ص) و نقض اصول ازدواج اسلامی، بر بطلان نکاح شغار اتفاق نظر دارند. در نهایت، اسلام تأکید دارد که هر عقد ازدواج باید بر پایه مهریه، استقلال عقد و رضایت زوجین باشد و هرگونه ازدواجی که این اصول را نقض کند، شرعاً نامعتبر است.

سوالات متداول