اعاده دادرسی چیست و چه شرایطی دارد؟
اعاده دادرسی به منزله درخواست جهت بررسی مجدد رای صادر شده از سمت دادگاه بدوی صورت می‌گیرد. در دادگاه تجدید نظر، با درخواست اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی و کیفری، قاضی رای صادر شده را بازبینی کرده و در صورت ارائه مدارک جدید و تشخیص نقض یا اشتباهات محاسباتی، حکم دادگاه بدوی را نقض کرده و رای جدید صادر می‌کند.
بسیاری از افراد ممکن است بخاطر اشتباهات محاسباتی، نقص در پرونده و یا عدم توانایی مدارک و شواهد مورد نیاز، در دادگاه بدوی، نسبت به رای صادر شده معترض باشند. در این شرایط با درخواست اعاده دادرسی، امکان بازبینی رای صادر شده در دادگاه تجدید نظر وجود دارد. در این مقاله بررسی کردیم که اعاده دادرسی چیست و شرایط اعاده دادرسی حقوقی و کیفری را شرح دادیم. با ما همراه باشید.
اعاده دادرسی چیست؟
یکی از راهکارهای اعتراض به رای دادگاه بدوی، اعاده دادرسی است. در این روش، در صورتیکه حکم صادر شده بر طبق قوانین مدنی صادر شده باشد، امکان اعتراض و درخواست بازبینی آن در دادگاه تجدید نظر وجود دارد. در این فرایند فرد معترض می‌تواند مدارک جدید ارائه داده و جهت بازبینی رای صادر شده، دادخواست تنظیم کند. طبق ماده 425 قانون مدنی در راستای آیین دادرسی، اگر قاضی در دادگاه تجدید نظر، تشخیص دهد که اشتباه محاسباتی صورت گرفته است، رای دادگاه بدوی را نقض کرده و رای جدید صادر می‌کند.
انواع اعاده دادرسی (حقوقی و کیفری)
اعاده دادرسی مختص انواع دعاوی حقوقی و کیفری است و برای دعاوی حقوقی و کیفری امکان درخواست اعاده دادرسی و تشکیل دادگاه تجدید نظر وجود دارد.
اعاده دادرسی معمولاً در موارد زیر اعمال می‌شود:
- وقتی حکم به اندازه بیشتری از چیزی که درخواست‌کننده می‌خواهد صادر شده است.
- وقتی حکم حاوی تناقض است.
- وقتی حکم با حکم قبلی دادگاه در مورد همان دعوا مخالف است.
- وقتی طرف دیگر در حکم استفاده از حیله و تقلب کرده است.
- وقتی پس از صدور حکم، مدرک جدیدی پیدا شده که نشان می‌دهد درخواست‌کننده حق دارد.
طبق ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی، در موضوعات حقوقی و کیفری امکان درخواست دادگاه تجدید نظر و اعتراض به حکم صادر شده در دادگاه بدوی وجود دارد. این شرایط به محکوم‌علیه این امکان را می‌دهد که در صورت وجود موارد فوق، درخواست بررسی مجدد پرونده خود را ارائه دهد.
تفاوت اعاده دادرسی اصلی و طاری چیست؟
اعاده دادرسی اصلی به درخواست اولیه‌ای گفته می‌شود که فرد برای تجدیدنظر در حکم صادر شده ارائه می‌دهد. این درخواست معمولاً بر اساس دلایلی مانند وجود اسناد جدید، اشتباه محاسباتی یا نقض قانون صورت می‌گیرد. اما اعاده دادرسی طاری اما زمانی مطرح می‌شود که در جریان رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی اصلی، دلایل جدیدی کشف شود که مستلزم رسیدگی مجدد به تمام یا بخشی از پرونده باشد.
آثار اعاده دادرسی
اعاده دادرسی می‌تواند آثار حقوقی مهمی داشته باشد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
| آثار | توضیحات |
|---|---|
| ابطال حکم اولیه | در صورتی که دادگاه به این نتیجه برسد که دلایل درخواست‌کننده موجه است، حکم اولیه را باطل می‌کند. |
| رسیدگی مجدد به پرونده | پس از ابطال حکم اولیه، پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه ارجاع می‌شود. |
| صدور حکم جدید | دادگاه پس از رسیدگی مجدد، حکم جدیدی صادر می‌کند که ممکن است با حکم اولیه متفاوت باشد. |
| تغییر وضعیت حقوقی طرفین | در نتیجه صدور حکم جدید، وضعیت حقوقی طرفین پرونده ممکن است تغییر کند. |
موارد درخواست اعاده دادرسی کیفری
اعاده دادرسی کیفری یکی از راه‌های قانونی برای تجدیدنظر در احکامی است که در دادگاه‌های کیفری صادر شده‌اند. ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری به طور مفصل به جهات اعاده دادرسی کیفری پرداخته است. بر اساس این ماده، در موارد زیر می‌توان درخواست اعاده دادرسی کیفری کرد:
زنده بودن محکوم به قتل
اگر کسی به اتهام قتل محکوم شده باشد اما بعداً ثابت شود که فرد مقتول زنده است، محکوم علیه می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند. بی شک در این صورت حکم صادر شده توسط دادگاه، رد شده و یا تغییر خواهد کرد.
تعارض در احکام
اگر دو حکم قضایی در مورد یک موضوع با هم تعارض داشته باشند، محکومی که به نفع او حکم صادر نشده است، می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند.
اثبات بی گناهی
اگر پس از صدور حکم قطعی، دلایل جدیدی مبنی بر بی گناهی محکوم علیه کشف شود، او می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند. برای اثبات بی گناهی، فرد باید مدارک و شواهد توجیح پذیر و قانع کننده به دادگاه ارائه دهد تا بتواند قاضی را مجاب کند.
جعلی بودن ادله
اگر ثابت شود که ادله‌ای که در دادگاه ارائه شده و منجر به صدور حکم شده است، جعلی بوده است، محکوم علیه می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند.
نقض قوانین و مقررات
اگر در روند رسیدگی به پرونده، قاضی یا دادگاه مرتکب تخلف از قوانین و مقررات شده باشد و این تخلف بر نتیجه پرونده تأثیرگذار بوده باشد، محکوم علیه می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند.
موارد دیگری که ممکن است به عنوان دلیل برای درخواست اعاده دادرسی مطرح شوند عبارتند از:
- اشتباه در تطبیق عمل ارتکابی با عنوان مجرمانه
- صدور حکم به مجازاتی بیش از حد مقرر قانونی
- عدم رعایت تشریفات قانونی در رسیدگی
جهات اعاده دادرسی
مطابق با ماده 474 قانون آیین دادرسی کیفری و مطابق با ماده 426 قانونی آیین دادرسی مدنی شرایط اعاده دادرسی در امور کیفری و حقوقی عبارتند از:
- در قید حیات بودن محکوم علیه
- امکان انتساب جرم به همان شخص
- دیدن تعارض در احکام
- صدور احکام متفاوت برای یک پرونده مشابه
- جعلی شناخته شدن مدارک ارائه شده به دادگاه بدوی
- پیدا شدن ادله جدید در خصوص پرونده
در این شرایط، فرد این حق را دارد تا به حکم صادر شده در دادگاه بدوی اعتراض کرده و درخواست تجدید نظر و اعاده دادرسی نسبت به رای صادر شده، بدهد.
مهلت درخواست اعاده دادرسی حقوقی و کیفری
در صورتیکه فرد مقیم و داخل کشور ایران باشد، تا 20 روز فرصت دارد تا درخواست اعاده دادرسی به حکم صادر شده بدهد. در صورتیکه فرد مقیم ایران نبوده و در یک کشور دیگر ساکن باشد، قانون برای او 2 ماه معادل با 60 روز مهلت جهت اعتراض به رای صادر شده در دادگاه بدوی را معین کرده است.
در دعاوی کیفری به دلیل پیشگیری از مجازات فرد بی گناه، در موارد خاص محکوم علیه می‌تواند هر زمان که مدارک و یا ادله جدید پیدا کرد، نسبت به حکم دادگاه بدوی اعتراض کرده و درخواست اعاده دادرسی بدهد.
نکته مهم: مهلت‌های قانونی برای اعاده دادرسی بسیار مهم هستند و در صورت گذشت از این مهلت‌ها، امکان درخواست اعاده دادرسی از بین می‌رود. بنابراین، در صورت داشتن هرگونه اعتراض به حکم صادره، باید در اسرع وقت نسبت به طرح درخواست اعاده دادرسی اقدام کنید.
انواع اعاده دادرسی کیفری
در قوانین آیین دادرسی، در جمهوری اسلامی ایران، آیین دادرسی کیفری به دو نوع تقسیم می‌شوند:
اعاده دادرسی عادی
طبق ماده 474 قانون آیین دادرسی، در صورتیکه فرد محکوم در قید حیات باشد و یا در صورت ارائه مدارک و شواهد جدید و همچنین مشاهده تعارض و نقض در رای صادر شده در دادگاه بدوی، شخص می تواند در دعاوی کیفری اعاده دادرسی عادی صادر نماید.
اعاده دادرسی فوق العاده
در صورتیکه شرایط ویژهای صورت گرفته باشد و به طور مثال در پرونده مواردی مانند نقض حقوق بشر و یا عدم صدور حکم عادلانه صورت گرفته باشد، این نوع اعاده دارسی فوق العاده از سمت قانون مدنی برای افراد در نظر گرفته شده است.
شرایط اعاده دادرسی
طبق ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی، امکان درخواست اعاده دادرسی در موارد زیر وجود دارد:
- ارائه مدارک و شواهد جدید
- مشاهده نقض و تضاد در رای صادر شده در دادگاه بدوی
- نقص در روند دادرسی
- تشخیص اشتباه محاسباتی
- مشاهده و تشخیص اشتباه در حکم صادر شده
در صورتیکه هر یک از موارد ذکر شده و یا ابهاماتی در رای صادر شده در دادگاه تجدید نظر مشاهده شود، فرد امکان درخواست اعاده دادرسی را دارد. توجه داشته باشید که شخص باید مدارک، ادله و شواهد متقاعد کننده و معتبر به دادگاه ارائه کند تا درخواست اعاده دادرسی آن رد نشده و دادگاه تجدید نظر برای او صادر گردد. در صورتیکه ادعای شخص به اشتباهات محاسباتی و یا نقض و اشتباه در رای صادر شده، صحیح نباشد، اعاده دادرسی او از سمت دادگاه پذیرفته نخواهد شد.
این شرایط به وضوح نشان‌دهنده این است که درخواست اعاده دادرسی باید با دقت و مطابق با قوانین و مقررات مربوطه ارائه شود تا مورد پذیرش قرار گیرد.
اهلیت لازم برای درخواست اعاده دادرسی
اهلیت برای درخواست اعاده دادرسی به این معنی است که چه کسی می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند. به طور کلی، افرادی که ذینفع مستقیم از حکم صادره هستند، می‌توانند درخواست اعاده دادرسی کنند. این افراد معمولاً شامل:
محکوم‌علیه
محکوم‌علیه به عنوان اصلی‌ترین فردی که حکم علیه او صادر شده است، نخستین و مهم‌ترین شخصی است که می‌تواند درخواست اعاده دادرسی نماید. این امر بدین دلیل است که محکوم‌علیه به عنوان شخصی که مستقیماً از حکم صادر شده متضرر شده است، بیشترین انگیزه را برای درخواست تجدیدنظر در حکم صادره دارد.
وکیل قانونی محکوم‌علیه
وکیل قانونی محکوم‌علیه نیز به عنوان نماینده قانونی موکل خود، می‌تواند به نمایندگی از وی درخواست اعاده دادرسی را مطرح نماید. وکیل با توجه به دانش حقوقی و آگاهی از قوانین و مقررات مربوطه، می‌تواند به نحو موثرتری درخواست اعاده دادرسی را تنظیم و پیگیری کند.
قائم‌مقام قانونی محکوم‌علیه
در مواردی که محکوم‌علیه به دلایلی مانند صغر سن (کودکی و نوجوانی) یا عدم اهلیت قانونی (مانند افراد دچار اختلالات روانی که قادر به اداره امور خود نیستند) قادر به طرح درخواست اعاده دادرسی نباشد، قائم‌مقام قانونی وی (مانند پدر، مادر، یا قیم تعیین شده از سوی دادگاه) می‌تواند به نمایندگی از وی اقدام نماید. قائم‌مقام قانونی موظف است از حقوق و منافع محکوم‌علیه صغیر یا غیر قابل، به نحو احسن دفاع نماید.
دادستان
در برخی موارد خاص و محدود، دادستان نیز می‌تواند به عنوان مدافع حقوق عمومی و به منظور حفظ نظم عمومی و اجرای عدالت، درخواست اعاده دادرسی را مطرح نماید. این امر معمولاً در مواردی رخ می‌دهد که دادستان تشخیص دهد حکم صادره دارای ایرادات اساسی بوده و مغایر با قانون و موازین شرعی است.
کلام آخر
اعاده دادرسی یک حق محسوب می‌شود که دادگاه برای جلوگیری از مجازات و جریمه فرد بی‌گناه، آن را برای افراد در نظر گرفته است. تنظیم درخواست اعاده دادرسی در دعاوی کیفری و حقوقی از حساسیت ویژهای برخوردار است. برای آنکه اعاده دادرسی موجه و قانع کننده تنظیم کنید، بهتر است با مشاوران حقوقی مشورت کرده و یا از وکیل اعاده دادرسی کمک بگیرید.
