ازدواج موقت یا همان صیغه، نوعی ازدواج است که در آن مدت زمان مشخصی برای زندگی مشترک تعیین می‌شود و پس از پایان این مدت، ازدواج به‌طور خودکار به پایان می‌رسد. این نوع ازدواج در زمان رسول‌الله (صلى‌الله‌عليه‌وآله) در میان مسلمانان رایج بوده و هیچ اختلافی در پذیرش آن میان فرقه‌های مختلف اسلامی وجود ندارد، مگر در جزئیات برخی فتواها.

صیغه موقت چیست؟

ازدواج موقت، که در بین عوام به نام «صیغه» نیز شناخته می‌شود، که مدت زمان مشخصی برای اعتبار آن تعیین می‌شود. این مدت ممکن است از چند ساعت تا چند سال متغیر باشد. با این حال، در طول این مدت کوتاه، زن و مرد به یکدیگر متعهد هستند و باید از حقوق و تکالیف زوجیت بهره‌مند شوند.

شرایط لازم برای طرفین در عقد صیغه

برای صحت عقد صیغه و تطابق آن با ضوابط شرعی، هر دو طرف باید شرایط خاصی را رعایت کنند. از جمله این شرایط می‌توان به بلوغ، عقل و اختیار اشاره کرد. هر دو طرف باید به سن بلوغ رسیده، عقل و درک کامل داشته باشند و تحت هیچ‌گونه اجباری به این عقد اقدام نکنند.

علاوه بر این، وجود موانع نکاح مانند محارم نسبی و سببی و همچنین ازدواج دائم برای زن در زمان عقد صیغه ممنوع است. در صورت عدم رعایت این شرایط، عقد صیغه باطل خواهد بود.

مدت زمان عقد صیغه و اهمیت تعیین آن

مدت زمان عقد صیغه یکی از نکات اساسی در این نوع ازدواج است که باید به‌صورت روشن و مشخص تعیین شود. این مدت می‌تواند از چند ساعت تا چند سال متغیر باشد، اما معمولاً مدت زمان آن بین چند ماه تا یک سال است.

طبق قانون ایران، حداقل مدت زمان صیغه یک روز می‌باشد و هر صیغه‌ای که کمتر از این مدت باشد، از نظر شرعی صحیح نیست. عقد صیغه می‌تواند به صورت محدود (با زمان مشخص) یا نامحدود (بدون زمان معین) تنظیم شود.

در صورت صیغه محدود، مدت زمان دقیق از پیش تعیین شده و طرفین می‌دانند که زمان رابطه چقدر خواهد بود. در عقد صیغه نامحدود، مدت زمان مشخصی وجود ندارد و طرفین می‌توانند بر سر یک دوره زمانی مبهم توافق کنند. در صورت تصمیم به فسخ صیغه در این نوع عقد، یکی از طرفین باید طرف مقابل را از این تصمیم مطلع کند.

حقوق زن در ازدواج موقت

در ازدواج موقت یا همان صیغه، حق و حقوق زن شامل مهریه، نفقه و عده است. زن بعد از جاری شدن خطبه عقد، مالک مهر خود می‌شود حتی اگر نزدیکی نکند. در این ازدواج، زن حق نفقه ندارد مگر در صورت توافق خاص. همچنین، زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند و طلاق وجود ندارد.

زن باید پس از پایان عقد یا فسخ آن، عده نگه دارد که معمولاً دو حیض است. در موارد خاص، مانند بارداری یا یائسگی، مدت عده تغییر می‌کند. مهریه می‌تواند مشخص یا نامشخص باشد و در صورت فوت مرد یا فسخ عقد، مهریه به زن تعلق می‌گیرد.

نفقه در ازدواج موقت

نفقه در ازدواج موقت به معنای تأمین هزینه‌های زندگی و نیازهای اساسی زن است که شامل مسکن، خوراک، پوشاک و سایر هزینه‌های ضروری می‌شود.

برخلاف ازدواج دائم، در عقد موقت مسئولیت تأمین نفقه به طور پیش‌فرض بر عهده مرد نیست، مگر اینکه در قرارداد صیغه به آن اشاره شود.

در صورتی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، زن می‌تواند از طریق مراجع قانونی حق خود را پیگیری کند. نفقه در این نوع ازدواج می‌تواند با توجه به شرایط مالی و توافقات طرفین تغییر کند و به طور معمول در صورت عدم درآمد مستقل برای زن، بر عهده مرد است.

حق ارث در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، بر اساس قانون مدنی ایران، زوجین حق ارث از یکدیگر را ندارند. این امر به دلیل ماهیت محدود و موقت این نوع ازدواج است که فقط برای مدت زمان مشخصی برقرار می‌شود. برخلاف ازدواج دائم که طرفین به‌طور کامل از حقوق و تکالیف زناشویی بهره‌مند می‌شوند، در عقد موقت این حقوق به طور کامل اعمال نمی‌شود. به همین دلیل، هیچ‌گونه رابطه ارث‌بری میان زوجین در این نوع ازدواج برقرار نیست. با این حال، در برخی موارد خاص مانند تولد فرزند از زن یا فوت یکی از طرفین، امکان ارث‌بری در شرایط خاص وجود دارد.

انواع عقد موقت (صیغه)

عقد موقت یا صیغه به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. یکی از انواع آن، «صیغه مطلقه» است که در آن مرد با زنی که قبلاً طلاق گرفته است، ازدواج می‌کند. این نوع ازدواج به‌طور شرعی و قانونی معتبر است و طرفین از حقوق و تکالیف مشابه ازدواج دائم برخوردار می‌شوند.

دلیل‌های مختلفی برای انجام صیغه مطلقه وجود دارد، از جمله نیاز به حمایت مالی یا عاطفی، تمایل به زندگی مشترک بدون تعهدات دائمی، و شرایط خاص اجتماعی.

نوع دیگر صیغه، «صیغه متعه» است که در آن مدت زمان ازدواج مشخص است و معمولاً از چند ساعت تا چند سال متغیر می‌باشد. در این نوع ازدواج، طرفین برای یک دوره زمانی معین با یکدیگر زندگی مشترک خواهند داشت و از حقوق مشترک برخوردار می‌شوند. صیغه متعه معمولاً به‌عنوان راه‌حلی برای جلوگیری از روابط غیرشرعی و همچنین حل مشکلات زنان بی‌سرپرست یا نیاز به ازدواج موقت در شرایط خاص در نظر گرفته می‌شود.

نحوه خواندن صیغه موقت

خواندن صیغه موقت باید به زبان عربی صحیح انجام شود. در صورتی که مرد و زن خود نتوانند آن را به عربی درست بخوانند، می‌توانند از هر لفظی استفاده کنند که معنای “زوّجت” و “قبلت” را منتقل کند. به طور کلی، خواندن صیغه موقت به چند روش مختلف صورت می‌گیرد:

روش اول؛ عاقد شخص ثالث است

در این حالت، عاقد از طرف هر دو طرف (مرد و زن) وکالت می‌گیرد. به عنوان مثال، عاقد می‌گوید: «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام زن) مُوَکَّلی (نام مرد) فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»، سپس به وکالت از مرد می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی».

روش دوم؛ عاقد خود مرد و زن هستند

در این روش، زن می‌گوید: «زَوَّجتُکَ نَفْسِی فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»، و بلافاصله مرد می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ».

روش سوم؛ عاقد خود داماد است

در این حالت، مرد از زن وکالت می‌گیرد تا صیغه را بخواند. او ابتدا به وکالت از زن می‌گوید: «زَوَّجتُ مُوَکِّلَتِی (نام زن) نَفْسِی فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»، سپس برای خودش می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ».

روش چهارم؛ عاقد خود عروس است

در این روش، زن از مرد وکالت می‌گیرد تا صیغه را بخواند. او ابتدا می‌گوید: «زَوَّجتُک نَفْسِی فِی المُدَّۀِ المَعلُومَۀِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»، سپس از طرف داماد می‌گوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (نام مرد)»

ضرورت اجازه پدر برای ازدواج موقت

یکی از سوالات رایج در مورد صیغه این است که آیا اجازه پدر برای دختران در این نوع ازدواج ضروری است یا خیر؟ تا به حال پاسخی قطعی برای این موضوع ارائه نشده است، اما توجه به دو نکته زیر ضروری است.

1. دختران رشیده: برای دختران رشیده و بالغ که قادر به تصمیم‌گیری مستقل هستند (یعنی دخترانی که مستقل زندگی می‌کنند و توانایی مالی دارند)، در برخی از فتواها اشاره شده که اجازه پدر لازم نیست.

1. دختران نابالغ یا تحت‌سرپرستی: اگر دختر بالغ نباشد یا تحت‌سرپرستی پدر قرار داشته باشد (یعنی دخترانی که از لحاظ قانونی و شرعی سن کمتری دارند و نمی‌توانند به طور مستقل تصمیم بگیرند)، در این صورت اجازه پدر برای ازدواج موقت ضروری است. در این حالت، حتی اگر دختر بالغ نباشد، اجازه جد پدری نیز ممکن است مورد نیاز باشد.

ازدواج موقت با زن غیرمسلمان

ازدواج موقت با زن غیرمسلمان، به ویژه از اهل کتاب (مسیحی یا یهودی)، یکی از مسائل پیچیده و مهم در فقه اسلامی است. فقهای شیعه معتقدند که مرد مسلمان می‌تواند با زن اهل کتاب ازدواج موقت کند، مشروط بر اینکه همسر مسلمان او اجازه دهد؛ در غیر این صورت، عقد باطل است.

این نوع ازدواج، در شرایط خاص و ضرورت‌های ویژه، نظیر: نبود زن مسلمان و اطمینان از عدم تاثیرگذاری افکار غیر اسلامی بر فرد مسلمان، مجاز دانسته شده است. اما باید توجه داشت که ازدواج موقت در اسلام، یک راهکار اضطراری برای برآوردن نیازهای جنسی است و نه به عنوان جایگزینی برای ازدواج دائم یا بهانه‌ای برای هوسرانی.

همبستری در ازدواج موقت

در ازدواج موقت، برخلاف ازدواج دائم، همبستری به صورت مستمر و دائمی وجود ندارد. در ازدواج دائم، همبستری به‌طور مرتب و به عنوان حق و تکلیف میان زن و شوهر است، اما در ازدواج موقت، رابطه زناشویی تنها در مدت زمان مشخص و توافق‌شده برای عقد موقت مجاز است. این مدت ممکن است از یک ساعت تا چند سال متغیر باشد. پس از پایان مدت، رابطه زناشویی نیز به‌طور خودکار خاتمه می‌یابد. همچنین، در ازدواج موقت، زوجین از هم ارث نمی‌برند مگر آنکه این موضوع در عقد ذکر شده باشد. در صورتی که زن شرط کند که شوهر با او نزدیکی نکند، این شرط صحیح است و شوهر تنها می‌تواند از لذت‌های دیگر بهره‌برداری کند.

عده در ازدواج موقت

یکی از تفاوت‌های بارز ازدواج موقت با ازدواج دائم، موضوع «عده» است. در ازدواج دائم، زن پس از طلاق یا فوت همسر موظف به نگه‌داشتن عده است، یعنی باید مدتی از ازدواج مجدد خودداری کند. اما در ازدواج موقت، مدت عده کوتاه‌تر است و زن باید تنها دو دوره قاعدگی (دو حیض) را سپری کند تا از بند ازدواج موقت خارج شود و بتواند به ازدواج جدید اقدام کند.

طبق ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی، در صورت فسخ صیغه یا انقضای مدت مشخص شده توسط زن و مرد، زن غیرباردار باید دو دوره قاعدگی را به‌عنوان عده سپری کند. اگر زن به دلایل طبیعی عادت ماهانه نداشته باشد، مدت عده برای او ۴۵ روز خواهد بود. همچنین در صورت فوت شوهر یا بارداری زن، مدت عده به ترتیب ۴ ماه و ۱۰ روز یا تا پایان وضع حمل خواهد بود.

مسائل اخلاقی و اجتماعی ازدواج موقت

اگرچه ازدواج موقت در اسلام به‌عنوان یک راه‌حل شرعی برای افرادی که به دلایل خاص قادر به انجام ازدواج دائم نیستند، پذیرفته شده است، اما در برخی جوامع ممکن است از جنبه‌های اجتماعی و اخلاقی قابل پذیرش نباشد. سوءاستفاده از این نهاد برای اهداف غیرشرعی و به‌ویژه بر اساس منافع شخصی یا لذت‌جویی‌های بی‌پایه، می‌تواند مشکلات اجتماعی و اخلاقی زیادی ایجاد کند. ازدواج موقت باید در چارچوب ارزش‌های دینی و اجتماعی انجام شود و به‌عنوان یک راه‌حل شرعی و انسانی برای نیازهای مشروع افراد مورد توجه قرار گیرد. از آنجا که هرگونه خروج از این چارچوب می‌تواند منجر به سقوط فرد به رذایل اخلاقی و اجتماعی گردد، توجه به اصول شرعی و اخلاقی در اجرای این نوع ازدواج بسیار ضروری است.

نتیجه گیری

ازدواج موقت یا همان صیغه، با توجه به ضوابط شرعی و قانونی، به عنوان یک راه‌حل مشروع برای پاسخ به نیازهای خاص اجتماعی و فردی در اسلام شناخته می‌شود. این نوع ازدواج با مدت زمانی مشخص، حقوق و تکالیف خاص خود را برای طرفین به همراه دارد. مهم‌ترین جنبه‌های آن شامل تعیین مهریه، شرایط مشخص برای مدت زمان عقد، و مسائل مرتبط با عده و نفقه است. هرچند صیغه موقت از نظر شرعی پذیرفته شده است، اما باید با توجه به شرایط اجتماعی و اخلاقی صحیح و در راستای نیازهای مشروع صورت گیرد. استفاده غیرمنصفانه یا سوءاستفاده از این نهاد می‌تواند تبعات منفی به همراه داشته باشد، از این رو رعایت اصول اخلاقی و شرعی در اجرای آن ضروری است.