ماده 47 شرایط عمومی پیمان؛ شرایط فسخ قرارداد پیمانی

قراردادهای پیمانی از دسته قراردادهای مهمی هستند که در صورت عدم تعهد کارفرما یا پیمانکار می‌توانند چالش‌برانگیز باشند. در اینجا برای جلوگیری از متضرر شدن طرفین قرارداد، در قانون قراردادها شرایطی جهت فسخ قرارداد مطرح شده و امکان فسخ را ایجاد کرده است. ماده 47 شرایط عمومی پیمان، فرایند فسخ را برای پیمانکار ایجاد کرده تا از او در مواقع خاص، حمایت شود.

شرایط فسخ قرارداد توسط پیمانکار چیست؟

ماده 47 شرایط عمومی پیمان یک ابزار حمایتی برای پیمانکار است تا در صورت محقق نشدن تعهدات کارفرما، حاضر نبودن کارگاه و یا عدم واریز پیش پرداخت و موارد دیگر، امکان فسخ قرارداد را برای پیمانکار ایجاد کند تا پیمانکار در پروژه متضرر نشود. در صورت عدم پاسخگویی اولیه کارفرما به تحویل کارگاه و ایجاد امکان شروع کار و همچنین عدم واریز پیش پرداخت یا عدم تعهد به موارد ذکر شده در قرارداد، اجازه فسخ به پیمانکار داده شده است که در ادامه به تفسیر آن پرداخته‌ایم.

قرادادهای پیمانی از حساس ترین قراردادها هستند که برای اجرای انواع پروژه بین کارفرما و پیمانکار بسته می شوند. قانون در شرایط عمومی پیمان برای حمایت از پیمانکار، ماده 47 شرایط عمومی پیمان را وضع کرده تا در صورت عدم تعهد کارفرما به موارد ذکر شده به قرارداد، پیمانکار امکان فسخ قرارداد را داشته باشد.

تفسیر ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان

برای درک بهتر از تفسیر ماده 47 شرایط عمومی پیمان، به شرح متن آن می‌پردازیم.
الف ) در صورتی که به علت بروز یک یا چند مورد از حالت‌های درج شده در ماده ۴۶، کارفرما پیمان را مشمول فسخ تشخیص دهد، نظر خود را با ذکر مواردی که به استناد آن‌ها پیمانکار را مشمول فسخ می‌داند، به پیمانکار ابلاغ می‌کند.
پیمانکار مکلف است که در مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ کارفرما، در صورتی که دلایلی حاکی از عدم انطباق نظر کارفرما با موارد اعلام شده داشته باشد، مراتب را به اطلاع کارفرما برساند. اگر ظرف مهلت تعیین شده، پاسخی از سوی پیمانکار نرسد یا کارفرما دلایل اقامه شده او را مردود بداند، کارفرما فسخ پیمان را به پیمانکار ابلاغ می‌کند و بدون احتیاج به انجام دادن تشریفات قضایی، به ترتیب مفاد این ماده، عمل می‌نماید.
در صورتی که تصمیم کارفرما برای فسخ پیمان به استناد موارد درج شده در بند الف ماده ۴۶ باشد، موضوع فسخ پیمان باید بدوا بوسیله هیأتی متشکل از سه نفر به انتخاب وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما ( در مورد سازمان‌هایی که تابع هیچ یک از وزارتخانه‌ها نیستند ) بررسی و تأیید شود و مورد موافقت وزیر یا بالاترین مقام سازمان کارفرما قرار گیرد و سپس به پیمانکار ابلاغ شود.
ب ) کارفرما تضمین انجام تعهدات و تضمین حسن انجام کار کسر شده را ضبط و به حساب خزانه واریز می‌کند و بی‌درنگ کارگاه، تأسیسات و ساختمان‌های موقت، مصالح و تجهیزات، ماشین آلات و ابزار و تمام تدارکات موجود در آن را در اختیار می‌گیرد و برای حفاظت آن اقدام لازم معمول می‌دارد. سپس بی‌درنگ از پیمانکار دعوت می‌کند که ظرف یک هفته نماینده‌ای برای صورت‌برداری و تهیه صورتمجلس کار‌های انجام شده و تمام مصالح، تجهیزات، ماشین آلات و ابزار و تدارکات دیگر که در کارگاه موجود است، معرفی نماید. هر گاه پیمانکار از معرفی نماینده ظرف مدت تعیین شده خودداری کند یا نماینده معرفی شده از جانب او در موعد مقرر برای صورت‌برداری حاضر نشود، کارفرما به منظور تأمین دلیل، با حضور نماینده دادگاه محل، برای صورت‌برداری اقدام می‌نماید و پیمانکار حق هیچ گونه اعتراضی در این مورد را ندارد. پس از صورت‌برداری، پیمانکار بی‌درنگ، طبق ماده ۴۰، اقدام به تهیه صورت وضعیت قطعی از کار‌های انجام شده می‌کند.
ج ) کارفرما تأسیسات و ساختمان‌های موقت را که در کارگاه احداث شده و برای ادامه کار مورد نیاز است، در اختیار می‌گیرد و بهای آن‌ها را برابر ارزش مصالح و تجهیزات بازیافتی که با توافق دو طرف تعیین می‌شود با توجه به اینکه در این موارد نباید وجهی بابت برچیدن کارگاه به پیمانکار پرداخت شود، به حساب طلب پیمانکار منظور می‌کند. اگر تأسیسات و ساختمان‌های پیشگفته در خارج از محل‌های تحویلی کارفرما ایجاد شده باشد، کارفرما بهای اجاره آن‌ها را که با توافق دو طرف تعیین می‌شود، برای مدتی که به منظور تکمیل کار در اختیار خواهد داشت به پیمانکار پرداخت می‌کند.
د ) کارفرما می‌تواند ماشین آلات و ابزار و وسایل متعلق به پیمانکار را که در کارگاه موجود است و به تشخیص خود برای اتمام کار مورد نیاز بداند، برای مدت مناسبی که برای جایگزین کردن آن‌ها با ماشین آلات دیگر لازم است در اختیار بگیرد و هزینه اجاره آن‌ها را که با توافق دو طرف تعیین می‌شود، به حساب طلب پیمانکار منظور نماید. کارفرما نمی‌تواند بدون موافقت پیمانکار ماشین آلات او را بیش از مدت‌های تعیین شده در زیر در اجاره خود بگیرد.
۱) در مورد ماشین آلات ثابت مانند دستگاه مرکزی بتن، کارخانه آسفالت و ماشین آلات خاصی که نام آن‌ها در شرایط خصوصی پیمان پیش‌بینی شده است، برابر مدتی که از رابطه زیر بدست می‌آید.
مدت اولیه پیمان ×((مبلغ پیمان ÷ مبلغ صورت وضعیت قطعی ) – ۱ )) + ۳ ماه = مدت اختیار کارفرما برای اجاره
۲) در مورد سایر ماشین آلات، برابر ده ماه
اگر پیمانکار به کارفرما بدهکار باشد، کارفرما به میزان طلب خود، اقلامی از ماشین آلات و ابزار و وسایل پیمانکار را که توسط کارشناس یا کارشناسان منتخب طرفین ارزیابی می‌شود در اختیار می‌گیرد و با رعایت قوانین جاری کشور، به تملک قطعی خود در می‌آورد.
ه) کارفرما از مصالح و تجهیزات پای کار آنچه طبق مشخصات بوده و برای اجرای پیمان تهیه شده است قبول می‌کند و بهای آن را براساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید که مورد توافق دو طرف باشد، به حساب طلب پیمانکار منظور می‌نماید.
و) پیمانکار با دریافت ابلاغ فسخ پیمان، بی‌درنگ فهرست مصالح و تجهیزات سفارش شده برای اجرای کار را همراه با شرایط خرید آن‌ها برای کارفرما ارسال می‌کند. کارفرما تا ده روز از دریافت فهرست پیشگفته، اقلامی از مصالح و تجهیزات سفارش شده را که مورد نیاز تشخیص می‌دهد به پیمانکار اعلام می‌نماید تا پیمانکار قرارداد خرید آن‌ها را به کارفرما منتقل نماید. مبالغی که بابت خرید این مصالح و تجهیزات از سوی پیمانکار تادیه شده است، در مقابل تسلیم اسناد و مدارک آن به حساب طلب پیمانکار منظور می‌گردد. و تادیه بقیه بهای خرید و هر نوع تعهد مربوط به آن‌ها به عهده کارفرما خواهد بود.
ز) هرگاه پیمانکار ظرف مدت دو هفته از تاریخ ابلاغ کارفرما، به منظور توافق در اجرای بند‌های «ج»، «د» و «ه» حاضر نشود یا توافق بین طرفین حاصل نگردد، کارفرما یک یا چند کارشناس رسمی دادگستری انتخاب می‌نماید. نظر این کارشناس یا کارشناسان برای طرفین قطعی است و حق الزحمه آنان را کارفرما می‌پردازد و به حساب بدهی پیمانکار منظور می‌کند.
ح ) پیمانکار مکلف است که مازاد مصالح و تجهیزات و دیگر تدارکات خود را که در محل‌های تحویلی کارفرما باقی مانده است، حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ کارفرما، از محل‌های یاد شده خارج کند. در غیر این صورت، کارفرما می‌تواند برای خارج کردن آن‌ها به هر نحو که مقتضی بداند عمل نماید و هزینه‌های آن را به حساب بدهکار پیمانکار منظور دارد. در این حالت، پیمانکار نمی‌تواند نسبت به ضرر و زیان وارد شده به اموال و دارایی‌های خود، دعوایی مطرح نماید.
ط ) از تاریخ ابلاغ فسخ پیمان تا تاریخی که صورت‌برداری‌ها و ارزیابی طبق این ماده پایان می‌یابد، نصف هزینه‌های مربوط به نگهداری و حفاظت کارگاه به عهده کارفرما و نصف دیگر به عهده پیمانکار است. این مدت نباید از سه ماه بیشتر شود، در غیر این صورت، هزینه‌های مربوط به نگهداری و حفاظت کارگاه برای ایام بیش از سه ماه، به عهده کارفرما است.
در تفسیر این ماده هم باید گفت که ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان، همچنین فرآیند فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما را به‌طور مشخص تشریح می‌کند. در صورتی که کارفرما به استناد یکی از موارد بند الف ماده ۴۶ شرایط عمومی پیمان درخواست فسخ قرارداد را ارائه دهد، لازم است که این درخواست را به پیمانکار اطلاع‌رسانی کند. پیمانکار موظف است ظرف مدت ۱۰ روز به این اطلاعیه پاسخ دهد. اگر پاسخ پیمانکار برای کارفرما قانع‌کننده نباشد یا هیچ پاسخی دریافت نشود، این موضوع ابتدا باید در کمیته فنی استان‌های مربوط به پروژه مورد بررسی قرار گیرد. پس از تایید این کمیته، فسخ قرارداد بر اساس شرایط عمومی پیمان به پیمانکار ابلاغ خواهد شد.
بند «ب» ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان به اقدامات کارفرما پس از فسخ قرارداد پیمانکاری اختصاص دارد. در این بند، کارفرما مجاز است که پس از فسخ قرارداد، کلیه تضامین ارائه شده توسط پیمانکار را ضبط کرده و همچنین تمامی تجهیزات و ماشین‌آلات موجود در پروژه را تحت تصرف خود درآورد. البته کارفرما موظف است که طبق شرایط عمومی پیمان، از این تجهیزات محافظت کند. سپس کارفرما باید به پیمانکار اطلاع دهد که ظرف مدت یک هفته، نماینده خود را برای صورت‌برداری از کارهای انجام شده و همچنین صورت‌برداری از تجهیزات و ماشین‌آلات موجود در کارگاه به کارفرما معرفی کند. در صورت امتناع پیمانکار از این امر، کارفرما می‌تواند با هزینه پیمانکار، از کارشناس رسمی دادگستری برای این منظور استفاده کند. وکیل متخصص در قراردادهای پیمانکاری توصیه می‌کند که پیمانکاران حتماً نماینده خود را برای حضور در این جلسه معرفی کنند، زیرا عدم معرفی نماینده می‌تواند عواقب بسیار نامطلوبی به دنبال داشته باشد. تخصص ما در قراردادهای پیمانکاری می‌تواند به عنوان تکیه‌گاه شما پیمانکاران عمل کند.
سایر بندهای مندرج در متن ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان، به ترتیب در خصوص موضوعات زیر است:

جمع بندی

پیمانکار برای اجرای یک پروژه و پیش بردن قرارداد، بی شک محتمل هزینه‌های زیادی می‌شود که در صورت عدم تعهد کارفرما در پرداخت و دیگر موارد مندرج در قرارداد، نیاز است که مورد حمایت قرار بگیرد. قانون در ماده 47 شرایط عمومی پیمان برای جلوگیری از متضرر شدن پیمانکار و حمایت از او، طبق شرایطی امکان فسخ قرارداد را ایجاد کرده است. برای خوانش مقالات بیشتر در این خصوص، با متخصصان ما در ایران وکلا، همراه باشید.