جرم سرقت چیست و انواع آن در قانون

سرقت از جمله قدیمی‌ترین جرایمی است که بشر با آن مواجه بوده و در طول تاریخ، قوانین مختلفی برای مقابله با آن وضع شده است. این جرم که به معنای ربودن مال دیگری به طور غیرقانونی است، از جمله جرایم علیه مالکیت محسوب می‌شود و در قوانین کیفری تمامی کشورها، از جمله ایران، جرم شناخته شده و برای آن مجازات‌های متعددی در نظر گرفته شده است. در این مقاله، تلاش شده است تا با بهره‌گیری از منابع معتبر حقوقی، به بررسی جامع جرم سرقت و انواع مختلف آن در قانون ایران پرداخته شود.

جرم سرقت چیست؟

سرقت یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین جرایم علیه مالکیت است که در تمامی نظام‌های حقوقی شناخته شده و برای آن مجازات‌های متعددی در نظر گرفته شده است. به زبان ساده، سرقت یعنی ربودن مال دیگری به طور غیرقانونی.

تعریف قانونی سرقت

در قانون مجازات اسلامی ایران، ماده ۲۶۵ سرقت را چنین تعریف می‌کند: «سرقت عبارت است از ربودن مال دیگری.» این تعریف به این معناست که هرگونه برداشتن مال متعلق به شخص دیگری بدون رضایت او، سرقت محسوب می‌شود.

عناصر تشکیل‌دهنده جرم سرقت

برای آنکه بتوانیم جرمی را به عنوان سرقت تلقی کنیم، تحقق مجموعه‌ای از عناصر ضروری است. این عناصر، که در واقع اجزای لاینفک هر جرم محسوب می‌شوند، به صورت دقیق و قانونی تعریف شده‌اند تا بتوان به طور روشن و بدون ابهام، وقوع جرم سرقت را تشخیص داد.

مقاله مرتبط: راه‌های اثبات جرم سرقت؛ مدارک لازم اثبات دزدی

عنصر مادی جرم سرقت

اولین و مهم‌ترین عنصر تشکیل‌دهنده جرم سرقت، عنصر مادی است. این عنصر به عمل فیزیکی و ملموسی اشاره دارد که مرتکب جرم به منظور تصاحب مال دیگری انجام می‌دهد. این عمل، که عموماً با عنوان “ربایش” شناخته می‌شود، می‌تواند به طرق مختلفی صورت پذیرد. از جمله این طرق می‌توان به برداشتن، گرفتن، قاپیدن، کشیدن و یا هرگونه عمل دیگری که منجر به جداسازی مال از مالکیت اصلی آن شود، اشاره کرد.

عنصر معنوی جرم سرقت

در کنار عنصر مادی، عنصر معنوی نیز به عنوان یکی دیگر از عناصر اساسی جرم سرقت مطرح می‌شود. عنصر معنوی به قصد و نیت مرتکب جرم اشاره دارد. به عبارت دیگر، برای تحقق جرم سرقت، صرف انجام عمل ربایش کافی نیست، بلکه مرتکب باید با علم و آگاهی کامل به اینکه عمل وی غیرقانونی است و به حقوق مالکیت دیگری تجاوز می‌کند، اقدام به انجام آن نماید.

انواع و اقسام سرقت در قانون ایران

قانون مجازات اسلامی ایران، انواع مختلفی از سرقت را تعریف کرده و برای هر کدام مجازات خاصی تعیین نموده است. در این بخش از مقاله، به بررسی انواع و اقسام سرقت در قانون ایران خواهیم پرداخت.

1- سرقت حدی

جرم سرقت حدی، جرمی است که در قوانین اسلامی و فقه کیفری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این نوع سرقت، با توجه به شرایط دقیق و مشخصی که در شرع تعیین شده است، از سایر انواع سرقت متمایز می‌شود. برای تحقق سرقت حدی، مجموعه‌ای از شرایط خاص از جمله هتک حرز، ربایش مال، و سایر موارد قانونی باید به طور همزمان محقق شوند.

طبق ماده 268 قانون مجازات اسلامی، برای اینکه جرمی به عنوان سرقت حدی شناخته شود باید ۱۴ شرط زیر به طور کامل رعایت شود:

1. مال مسروقه باید ارزش داشته باشد: این مال باید از نظر شرع و قانون دارای ارزش مالی باشد.
2. مال باید در حرز باشد: حرز به مکانی گفته می‌شود که مال در آن نگهداری می‌شود و از دستبرد در امان است.
3. سارق باید حرز را بشکند: برای سرقت حدی، شکستن حرز یا ورود غیرقانونی به مکانی که مال در آن نگهداری می‌شود ضروری است.
4. مال باید به صورت مخفیانه از حرز خارج شود: سرقت باید به صورت پنهانی و بدون اطلاع مالک انجام شود.
5. سارق نباید پدر یا جد پدری مالک باشد: افراد نزدیک به مالک از شمول سرقت حدی خارج هستند.
6. ارزش مال مسروقه باید حداقل معادل مقدار مشخصی طلا باشد: مقدار دقیق طلا در قانون مشخص شده است.
7. مال مسروقه نباید از اموال عمومی یا وقفی باشد.
8. سرقت نباید در زمان قحطی رخ دهد.
9. مالک باید از سارق شکایت کند.
10. مالک نباید قبل از شکایت، سارق را ببخشد.
11. مالک نباید قبل از شکایت، مال را به سارق پس بدهد.
12. مال مسروقه نباید قبل از اثبات جرم به مالکیت سارق درآید.
13. مال مسروقه نباید از اموال سرقتی یا غصبی باشد.
14. مال مسروقه نباید قبل از اثبات جرم تحت اختیار مالک باشد.

2- سرقت تعزیری

بر خلاف سرقت حدی که مجازات آن در شرع به صورت دقیق مشخص شده است، سرقت تعزیری جرمی است که مجازات آن بر اساس قوانین موضوعه و با توجه به شرایط و میزان جرم ارتکابی تعیین می‌شود. در واقع، هر نوع سرقتی که شرایط تحقق سرقت حدی را نداشته باشد، تحت عنوان سرقت تعزیری شناخته می‌شود.

مجازات جرم سرقت

مجازات سرقت حدی در قانون مجازات اسلامی به تفصیل بیان شده است و بر اساس تعداد دفعات ارتکاب سرقت، مجازات‌های مختلفی در نظر گرفته شده است.

• مرتبه اول: قطع چهار انگشت دست راست سارق
• مرتبه دوم: قطع پای چپ سارق
• مرتبه سوم: حبس ابد
• مرتبه چهارم(حتی در زندان): اعدام

سرقت تعزیری و مجازات آن

سرقت تعزیری شامل انواع مختلفی مانند جیب‌بری، کیف‌زنی، سرقت منزل و… می‌شود. مجازات سرقت تعزیری به عوامل مختلفی مانند نوع سرقت، میزان ضرر وارد شده، سابقه کیفری سارق و… بستگی دارد. معمولاً مجازات سرقت تعزیری حبس و شلاق است.

عوامل تشدید و تخفیف مجازات

عوامل مختلفی می‌تواند بر میزان مجازات سرقت تأثیرگذار باشد. برخی از این عوامل عبارتند از:

• تعدد جرم: ارتکاب چندین فقره سرقت
• استفاده از سلاح: استفاده از سلاح در هنگام سرقت
• سرقت از اماکن مقدس: سرقت از اماکن مذهبی
• سرقت از افراد خاص: سرقت از سالمندان، کودکان یا افراد ناتوان
• پشیمانی سارق: پشیمانی سارق و تلاش برای جبران خسارت می‌تواند موجب تخفیف مجازات شود.

مجازات جرم سرقت در اولین بار ارتکاب جرم، چقدر است؟

همانطور که اشاره کردیم، مجازات جرم سرقت در اولین بار ارتکاب، بسته به نوع سرقت و سایر عوامل، متفاوت است. سرقت حدی مجازات‌های شدیدتری نسبت به سرقت تعزیری دارد. همچنین، میزان خسارت وارده، سابقه کیفری فرد و شرایط ارتکاب جرم نیز بر شدت مجازات تاثیرگذار هستند.

نوع سرقت	ماده قانونی	مجازات تقریبی	توضیحات
سرقت ساده	661 قانون مجازات اسلامی	3 ماه و یک روز تا 2 سال حبس و تا 74 ضربه شلاق	شامل سرقت اموال منقول از غیر با توسل به غفلت یا سهل‌انگاری مالک است.
سرقت شبانه‌روزی	658 قانون مجازات اسلامی	حبس از 6 ماه تا 3 سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که در شب یا روزهای تعطیل انجام شود.
سرقت با تخریب	659 قانون مجازات اسلامی	حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که با تخریب اموال یا اماکن صورت گیرد.
سرقت با کلیدسازی	660 قانون مجازات اسلامی	حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که با ساختن کلید تقلبی یا باز کردن قفل صورت گیرد.
سرقت با تهدید یا آزار	652 قانون مجازات اسلامی	حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که با تهدید یا آزار دیگری انجام شود.
سرقت مسلحانه	652 قانون مجازات اسلامی	حبس از سه تا ده سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که با استفاده از سلاح گرم یا سرد انجام شود.
سرقت حرفه‌ای	662 قانون مجازات اسلامی	حبس از دو تا ده سال و تا 74 ضربه شلاق	سرقتی است که به صورت حرفه‌ای و سازمان‌یافته انجام شود.

مقاله مرتبط: مجازات معاونت در جرم سرقت چیست؟

ادله اثبات دعوی در جرم سرقت

اثبات وقوع جرم سرقت در دادگاه، امری پیچیده و مستلزم ارائه ادله کافی و قانع‌کننده است. قانونگذار برای اثبات این جرم، ادله مختلفی را پیش‌بینی کرده است که هر یک به نوبه خود می‌تواند در اثبات یا رد اتهام سرقت موثر باشد. در این بخش، به بررسی انواع ادله اثبات دعوی در جرم سرقت و شرایط پذیرش هر یک در دادگاه خواهیم پرداخت.

انواع ادله اثبات دعوی در جرم سرقت

به طور کلی، ادله اثبات دعوی در جرم سرقت به شرح زیر قابل تقسیم‌بندی است:

1- اقرار سارق

• مهم‌ترین و قوی‌ترین دلیل اثبات سرقت، اقرار صریح و بدون ابهام سارق به ارتکاب جرم است.
• این اقرار باید در دادگاه و در حضور قاضی صورت گیرد و به صورت کتبی نیز ثبت شود.
• اقرار سارق، به شرط آنکه با سایر قرائن و امارات موجود در پرونده مطابقت داشته باشد، برای محکومیت وی کافی است.
• در سرقت حدی ، جرم با دو بار اقرار سارق اثبات می گردد و کمتر از آن بلااثر می باشد و یا با توجه به امارات در زمره سرقت تعزیری قرار می‌گیرد.

2- شهادت شهود

• شهادت دو نفر شاهد عادل و مطلع از وقوع جرم، می‌تواند به عنوان دلیل اثبات سرقت محسوب شود.
• شهود باید به طور دقیق و روشن، وقوع جرم و نقش متهم را شرح دهند.
• شهادت شهود باید با سایر قرائن و امارات موجود در پرونده تطابق داشته باشد.

3- قرائن و امارات

قرائن و امارات، هر گونه مدرک یا نشانه‌ای است که به طور غیر مستقیم به وقوع جرم دلالت کند.

برخی از مهم‌ترین قرائن و امارات در جرم سرقت عبارتند از:

• کشف مال مسروقه نزد متهم
• وجود آثار انگشت یا DNA متهم روی اشیاء مسروقه یا در محل وقوع جرم
• تصاویر دوربین مداربسته که وقوع جرم را نشان دهد
• اظهارات مطلعین
• اسناد و مدارک مرتبط با جرم
• شرایط پذیرش ادله در دادگاه

برای اینکه ادله اثبات دعوی در دادگاه پذیرفته شود، باید شرایط زیر را دارا باشد:

قانونی بودن

ادله باید به طور قانونی کسب شده باشد و با رعایت حقوق متهم جمع‌آوری شده باشد.

مرتبط بودن

ادله باید با موضوع اتهام ارتباط مستقیم داشته باشد و به اثبات آن کمک کند.

کافی بودن

مجموع ادله ارائه شده باید برای قاضی کافی باشد تا به این نتیجه برسد که متهم مرتکب جرم شده است.

اهمیت کارشناسی در جرم سرقت

در بسیاری از موارد، برای اثبات جرم سرقت، نیاز به استفاده از نظر کارشناسان مختلف مانند کارشناسان پزشکی قانونی، کارشناسان فنی و … است. نظر کارشناسان می‌تواند در تعیین نوع جرم، ارزش مال مسروقه و سایر موارد مرتبط با پرونده بسیار موثر باشد.

جرم سرقت، جرمی پیچیده با ابعاد حقوقی، اجتماعی و اقتصادی است. مجازات‌های سنگین در نظر گرفته شده برای این جرم، نشان از اهمیت حفظ مالکیت و مقابله با هرگونه تعرض به آن دارد. با این حال، پیشگیری از وقوع جرم سرقت، نیازمند تلاش همه‌جانبه جامعه و اجرای دقیق قوانین است.

مصادیق خاص جرم سرقت

در این بخش، به بررسی برخی از مصادیق خاص جرم سرقت خواهیم پرداخت تا شناخت دقیق‌تری از این جرم و ابعاد مختلف آن به دست آوریم.

سرقت مقرون به آزار یا مسلحانه

سرقتی است که سارق در حین سرقت، به مالباخته یا دیگران آزار و اذیت وارد کند یا سلاح گرم یا سرد همراه داشته باشد. مجازات این نوع سرقت، به دلیل شدت جرم، سنگین‌تر از سایر انواع سرقت است.

سرقت به عنف

سرقتی است که سارق با استفاده از زور و تهدید، مال دیگری را بگیرد. این نوع سرقت نیز به دلیل استفاده از زور و تهدید، مجازاتی سنگین دارد.

سرقت گروهی

سرقتی است که دو نفر یا بیشتر در ارتکاب آن مشارکت داشته باشند. مجازات این نوع سرقت، به دلیل مشارکت چند نفر، سنگین‌تر از سرقت فردی است. در واقع مطابق با ماده 651 قانون مجازات اسلامی ، سرقت دسته جمعی و یا گروهی شدیدترین نوع سرقت تعریزی است که اشد مجازات به مجرمین آن تعلق می‌گیرد.

سرقت از اماکن دولتی یا عمومی

سرقتی است که از اماکن دولتی یا عمومی مانند ادارات، مدارس، بیمارستان‌ها و… صورت گیرد. مجازات این نوع سرقت، به دلیل اهمیت این اماکن، سنگین‌تر از سرقت از اماکن خصوصی است.

سرقت از صندوق‌های امانات

سرقتی است که از صندوق‌های امانات بانک‌ها یا اماکن دیگر صورت گیرد. این نوع سرقت به دلیل ماهیت خاص صندوق‌های امانات و اموال با ارزشی که در آن‌ها نگهداری می‌شود، مجازات بسیار سنگینی دارد.

سرقت ادبی

سرقت ادبی به معنای استفاده غیرمجاز از آثار علمی، ادبی یا هنری دیگران بدون ذکر منبع است. اگرچه این نوع سرقت، جرم کیفری محسوب نمی‌شود اما از نظر حقوقی قابل پیگیری است.

سرقت اطلاعات

سرقت اطلاعات به معنای دسترسی غیرمجاز به اطلاعات شخصی یا تجاری دیگران است. این نوع سرقت در دنیای دیجیتال بسیار رایج است و مجازات‌های خاص خود را دارد.

در صورتیکه کسی از شما سرقت زیر 20 میلیون تومان انجام داده و یا مرتکب جرم سرقت زیر 20 میلیون تومان شده‌اید و می‌خواهید اطلاعاتی را درباره مجازات آن بدست آورید، مقاله زیر را مطالعه کنید.

مقاله مرتبط: مجازات سرقت زیر ۲۰ میلیون تومان چیست؟

مراحل شکایت جرم سرقت

شکایت از جرم سرقت و پیگیری قانونی آن، برای احقاق حق و بازگرداندن مال مسروقه بسیار مهم است. مراحل این فرایند معمولاً به شرح زیر است:

تماس با ۱۱۰

اولین قدم، تماس با پلیس ۱۱۰ و اطلاع از وقوع جرم سرقت است.

مراجعه به کلانتری

پس از تماس با پلیس، باید به نزدیک‌ترین کلانتری مراجعه و شکایت خود را به صورت کتبی ثبت کنید.

تکمیل فرم شکایت

در کلانتری، فرم شکایت را تکمیل می‌کنید که شامل اطلاعاتی درباره خودتان، زمان و مکان وقوع سرقت، مشخصات اموال مسروقه و هرگونه اطلاعات دیگری که ممکن است به شناسایی سارق کمک کند، می‌شود.

تحقیقات اولیه

پلیس در این مرحله تحقیقات مقدماتی خود را آغاز می‌کند که شامل بازدید از محل سرقت، جمع‌آوری ادله و مصاحبه با شاهدان احتمالی می‌شود.

ارسال پرونده به دادسرا

پس از اتمام تحقیقات اولیه، پرونده به دادسرا ارسال می‌شود.

بازجویی از متهم

در صورت دستگیری متهم، دادسرا اقدام به بازجویی از وی می‌کند.

صدور قرار جلب به دادرسی

در صورتی که دلایل کافی برای محکومیت متهم وجود داشته باشد، دادسرا قرار جلب به دادرسی صادر می‌کند و پرونده به دادگاه کیفری ارسال می‌شود.

جلسه دادگاه

در دادگاه، به اتهامات متهم رسیدگی می‌شود و شاکی و متهم می‌توانند دفاعیات خود را ارائه دهند.

صدور حکم

پس از بررسی همه جوانب پرونده، دادگاه حکم خود را صادر می‌کند که می‌تواند شامل محکومیت متهم به حبس، جزای نقدی یا هر دو باشد.

اجرای حکم

در صورتی که حکم دادگاه قطعی شود، توسط اجرای احکام کیفری اجرا خواهد شد.

جرم سرقت در صورت رضایت شاکی چیست؟

در قانون مجازات اسلامی ایران، سرقت جرمی غیرقابل گذشت محسوب می‌شود. این بدان معناست که حتی با رضایت شاکی نیز، تعقیب کیفری سارق متوقف نمی‌شود. با این حال، قانونگذار در مواردی خاص، مانند گذشت شاکی و جبران خسارت، امکان تخفیف مجازات را برای سارق پیش‌بینی کرده است.

سخن پایانی

در این مقاله، تلاش شد تا با بررسی اینکه جرم سرقت چیست و انواع مختلف آن در قانون ایران، تصویری روشن از این جرم و پیامدهای آن ارائه شود. از آنجا که سرقت یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین جرایم علیه مالکیت است، شناخت ابعاد مختلف آن برای همه افراد جامعه، به ویژه حقوقدانان و مجریان قانون، ضروری است.