درخواست اعسار چیست؟ + نمونه و نحوه ثبت

اعسار به معنای عدم توانایی مالی و دشواری در دسترسی به اموال است و از واژه «عسر» نشأت می‌گیرد. این اصطلاح در زمینه‌های حقوقی به افرادی اطلاق می‌شود که به دلیل نداشتن دارایی کافی یا عدم دسترسی به اموال خود (مانند اموالی که در رهن بانک هستند) قادر به پرداخت دیون و بدهی‌هایشان نیستند. در برخی موارد، افراد در جریان رسیدگی به پرونده‌های قضائی نمی‌توانند وکیل بگیرند و حق‌الوکاله او را پرداخت کنند و حتی ممکن است از عهده هزینه‌های دادرسی نیز برنیایند. این افراد می‌توانند درخواست اعسار کنند و در صورت اثبات ادعایشان، از مزایای مربوط به اعسار بهره‌مند شوند.

تعریف اعسار

اعسار در حقوق به معنای وضعیتی است که فرد به دلیل مشکلات مالی قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیست. این وضعیت مختص افراد عادی است و شامل تجار نمی‌شود. به عبارت دیگر، اگر یک شرکت (که شخصیت حقوقی دارد) نتواند بدهی‌های خود را پرداخت کند، معسر به حساب نمی‌آید؛ بلکه تنها افراد عادی می‌توانند معسر شوند. زمانی که فرد به دلیل کافی نبودن دارایی‌ها یا عدم دسترسی به آن‌ها قادر به پرداخت بدهی و دین خود نباشد، معسر محسوب می‌شود و می‌تواند ادعای اعسار کند. بنابراین، در پاسخ به این پرسش که اعسار چیست، می‌توان گفت که اعسار به معنای عدم توانایی در پرداخت بدهی‌هاست. معسر کسی است که نمی‌تواند بدهی، هزینه دادرسی یا جریمه نقدی که به آن محکوم شده است را پرداخت کند. اثبات اعسار در دادگاه بر عهده مدعی است.

انواع اعسار

برای ثبت دادخواست در دادگاه، پرداخت هزینه‌های دادرسی الزامی است. اما برخی افراد توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند و برای دفاع از حقوق خود ناچارند مراحل قانونی را طی کنند. به همین دلیل، قانون اعسار نسبت به هزینه دادرسی را به عنوان ابزاری برای حمایت از این افراد در نظر گرفته است. معمولاً، افرادی که بر اساس حکم دادگاه ملزم به پرداخت خسارت، دین یا هر هزینه دیگری به دیگران می‌شوند، اما از عهده پرداخت آن برنمی‌آیند، معسر شناخته می‌شوند. این افراد می‌توانند با اثبات اعسار خود نسبت به محکوم به (موضوع حکم) از پرداخت معاف شوند. بنابراین اعسار به دو دسته تقسیم می‌شود که شامل:

• اعسار نسبت به هزینه دادرسی
• اعسار نسبت به محکوم به

مراحل ثبت درخواست اعسار

برای درخواست و ثبت اعسار در دادگاه باید مراحلی طی شود که در زیرآورده شده است:

• تقدیم دادخواست اعسار توسط مدعی
• ابلاغ پرونده به قاضی توسط مدیر دفتر
• رسیدگی به پرونده در خارج از نوبت در دادگاه دعوی اصلی
• معرفی حداقل ۴ شاهد به دادگاه توسط مدعی برای اثبات اعسار
• ضمیمه کردن مدارک به دادخواست
• بررسی دادخواست اعسار توسط دادگاه
• احضار شهود به دادگاه و سوگند دادن آنان در حضور قاضی
• استعلام مدارک از مراجع ذی‌ربط توسط دادگاه
• تطبیق ادعای درخواست‌کننده اعسار با اظهارات شهود
• صدور حکم اعسار توسط دادگاه در صورت اثبات ادعا
• رد دادخواست توسط دادگاه در صورت عدم اثبات ادعا

مدارک مورد نیاز جهت درخواست اعسار

• شهادت شهود به همراه استشهادنامه کتبی شاهدان
• اعسار از هزینه دادرسی، مدعی موظف به معرفی ۲ شاهد و در اعسار از محکوم به، معرفی ۴ شاهد است.
• فهرست اموال منقول و غیرمنقول
• فهرست تمامی نقل و انتقالات اموال در یک سال گذشته
• موجودی حساب‌های بانکی
• کلیه مطالبات از دیگران و اموالی که نزد دیگران دارد
• در صورت درخواست اعسار از محکوم به، ارائه دادنامه محکومیت الزامی است.

مطابق با ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، معسر شخصی است است که به دلیل نداشتن مال به جز مستثنیات دین (تلفن همراه یا لوارم خانه) قادر به تعدیه دیون خود نیست. پرداخت هزینه‌های دادرسی لازم بوده و لذا اگر شخص توانایی پرداخت آن را داشته باشد، در دو حالت، اعسار نسبت به هزینه دادرسی و محکوم به از پرداخت هزینه معاف می‌شود.

اثبات درخواست اعسار

اثبات اعسار در دادگاه کار نسبتاً دشواری است و در صورتی که ادعای اعسار شخصی نادرست باشد و این موضوع به اثبات برسد، وی ملزم به پرداخت هزینه‌های دادرسی، حق‌الوکاله و همچنین دو برابر مخارج معمولی و حق‌الوکاله خواهد شد. به همین دلیل، مشاوره حقوقی از وکیل و درخواست توضیحات کامل درباره مفهوم اعسار می‌تواند به شما کمک شایانی کند.

برای اثبات اعسار در دادگاه، لازم است که یکی از شرایط زیر را داشته باشید:

• عدم توانایی مالی: باید نشان دهید که به دلیل نداشتن منابع مالی کافی، قادر به پرداخت بدهی‌های خود نیستید. این شامل درآمد، دارایی‌ها و سایر منابع مالی می‌شود.
• مستثنیات دین: باید مشخص کنید که تنها دارایی‌های شما مستثنیات دین هستند و هیچ دارایی دیگری برای پرداخت بدهی‌هایتان ندارید.
• مدارک مستند: ارائه مدارک و شواهد معتبر برای اثبات وضعیت مالی‌تان ضروری است. این مدارک می‌توانند شامل صورت‌حساب‌های بانکی، قراردادهای کاری و سایر مستندات مالی باشند.
• گواهی از نهادهای معتبر: در برخی موارد، داشتن گواهی از نهادهای اجتماعی یا مالی مبنی بر وضعیت مالی شما می‌تواند به اثبات اعسار کمک کند.

اعسار نسبت به هزینه دادرسی

زمانی که فردی قصد دارد دعوایی را در دادگاه مطرح کند، باید دادخواست خود را ثبت کند. ثبت این دادخواست نیازمند پرداخت هزینه‌هایی است که به آن‌ها هزینه دادرسی می‌گویند و این هزینه‌ها بسته به نوع و ارزش دعوی متفاوت است. گاهی اوقات، فردی که می‌خواهد دادخواست ثبت کند، از نظر مالی توانایی پرداخت هزینه دادرسی را ندارد. در این موارد، اعسار نسبت به هزینه دادرسی به معنای عدم توانایی شخص معسر در پرداخت این هزینه‌هاست. قانون برای افرادی که خود را محق می‌دانند اما قادر به پرداخت هزینه دادرسی نیستند، راه حلی در نظر گرفته است. این افراد می‌توانند با اثبات اعسار خود، از پرداخت هزینه‌های دادرسی معاف شوند. طبق ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی، شخصی که معسر از پرداخت هزینه‌های دادرسی است و به دلیل مشکلات مالی نمی‌تواند آن‌ها را پرداخت کند، می‌تواند با ثبت دادخواست اعسار، از پرداخت تمام یا بخشی از هزینه‌های دادرسی معاف گردد.

اعسار از پرداخت هزینه دین یا اجرائیه ثبتی

در این نوع اعسار، فرد به دلیل عدم وجود مالی به جز مستثنیات دین، نمی‌تواند هزینه‌های اجراییه ثبتی خود را پرداخت کند. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های ابلاغ اوراق، هزینه‌های ابطال معاملات، هزینه‌های مزایده اموال و موارد مشابه است. رسیدگی به اعسار اجراییه ثبتی و درخواست تقسیط صدور آن در دادگاه‌های حقوقی انجام می‌شود.

اعسار مهریه

کسی که موظف به پرداخت مهریه است (زوج یا ضامن وی) در صورت ناتوانی از پرداخت و اثبات این ناتوانی و عدم داشتن مال می‌تواند از مزایای اعسار یا تقسیط بهره‌مند شود. اعسار به معنای نداشتن هیچ‌گونه مال به جز مستثنیات دین است و نتیجه آن طبق ماده ۲۷۷ قانون مدنی، اعطای مهلت یا تقسیط دین است. در اغلب موارد، با پذیرش اعسار و ناتوانی در پرداخت مهریه، قاضی معمولاً به تقسیط مهریه می‌پردازد و به ندرت مهلت می‌دهد. برخلاف تصور عمومی، برای درخواست اعسار از پرداخت مهریه می‌توان وکیل گرفت و هر دو طرف حق دارند وکیل داشته باشند. محکومیت به پرداخت مهریه مانند سایر محکومیت‌های مالی این امکان را دارد که فرد با مراجعه به دادگاه صادرکننده رأی، تقاضای اعسار و تقسیط کند. اعسار و تقسیط دو مفهوم مشابه اما متفاوت هستند. متقاضی اعسار با ادعای ناتوانی از پرداخت، درخواست مهلت می‌کند، در حالی که تقاضای تقسیط به معنای درخواست تقسیم بدهی به اقساط ماهانه مطابق با توان مالی بدهکار است. تشخیص میزان اقساط بر عهده قاضی است، ولی به‌طور کلی، اقساط باید معادل یک‌چهارم درآمد ماهیانه بدهکار باشد. این نکته قابل ذکر است که اگر فرد مجرد باشد، یک‌سوم درآمد آن در نظر گرفته می‌شود.

اعسار نفقه زن و فرزند

اعسار از پرداخت نفقه به وضعیتی اشاره دارد که مرد به دلیل مشکلات مالی نمی‌تواند نفقه‌ای را که توسط دادگاه تعیین شده است را پرداخت کند. در این شرایط، وی می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست اعسار نماید. این درخواست ممکن است مربوط به نفقه همسر، فرزندان یا هر دو باشد. اگر اعسار او ثابت شود، دادگاه می‌تواند او را از پرداخت نفقه معاف کرده یا میزان آن را کاهش دهد.

اعسار در پرداخت دیه

اعسار از پرداخت دیه به معنای ناتوانی فرد محکوم در پرداخت مبلغ دیه به صورت یکجا است. در چنین شرایطی، فرد می‌تواند با ارائه درخواست اعسار، عدم توانایی خود را به دادگاه اعلام کند. دادگاه پس از بررسی دقیق شرایط مالی و اجتماعی درخواست‌کننده، تصمیم می‌گیرد که آیا درخواست او را تأیید کند یا خیر. مهم است بدانیم که پذیرش درخواست اعسار به معنای معافیت کامل محکوم علیه از پرداخت دیه نیست. بلکه این تصمیم به محکوم علیه این امکان را می‌دهد که به جای پرداخت یکجا، مبلغ دیه را به صورت اقساطی و در مدت زمان مشخصی پرداخت کند. این موضوع می‌تواند به افراد کمک کند تا به تدریج و بدون فشار مالی شدید، به تعهدات خود عمل کنند.

اعسار مجدد

دادخواست اعسار مجدد، درخواست فردی است که قبلاً ادعای اعسار او به دلیل توان مالی کافی رد شده یا فردی که ادعای اعسار او پذیرفته شده اما به دلایل مختلفی مانند ورشکستگی، توان مالی‌اش کاهش یافته و قادر به پرداخت محکوم‌به به صورت تقسیطی نیست. این فرد با ثبت دادخواست، از دادگاه می‌خواهد تا به درخواست اعسار مجدد او رسیدگی کرده و حکم به اعسار و تقسیط محکوم‌به یا تعدیل اقساط آن صادر کند.

اعسار سفته

سفته از اسناد مالی محسوب می‌شود که افراد را به پرداخت وجه سفته ملزم می‌کند. در هنگام مطالبه سفته ممکن است فرد توان مالی پرداخت مبلغ سفته را بطور یکجا نداشته باشد. در اینصورت شخص (بدهکار) می‌تواند درخواست اعسار سفته بدهد. در مقاله زیر می‌توانید شرایط اعسار یا تقسیط سفته را مطالعه کنید.

مقاله مرتبط: آیا امکان قسط بندی (اعسار) سفته وجود دارد؟

نمونه درخواست اعسار

برای نگارش درخواست اعصار از پرداخت محکوم به باید قالب خاصی  رعایت شود که که به صورت نمونه در زیر آورده شده است:

مشخصات خواهان: (نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت)

مشخصات خوانده: (نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت)

تعیین خواسته و بهای آن: اعسار از پرداخت محکوم به/ و تقاضای تقسیط آن

دلایل و منضمات دادخواست: 1- فیش حقوقی صادره از سازمان متبوع، 2- کپی مصدق استشهادیه، 3- شهادت شهود، 4- دادنامه شماره … صادره از شعبه … دادگاه عمومی ….

ریاست محترم مجتمع قضایی …

با سلام احتراما به استحضار می رساند:

اینجانب … حسب دادنامه شماره … مورخ … صادره از شعبه … دادگاه عمومی … به پرداخت مبلغ … ریال در حق خانم/آقای … محکوم گردیده ام؛ نظر به مشکلات متعدد/ عدم دسترسی به اموالم و با توجه به مستندات تقدیمی، صدور حکم به اعسار اینجانب از پرداخت مبلغ محکوم به / تقسیط مبلغ محکوم به، مستندا به ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب سال 1377 را استدعا دارم.

محل امضا – مهر – انگشت

نتیجه‌گیری

اثبات اعسار در دادگاه کار نسبتاً دشواری است و در صورتی که ادعای اعسار شخصی نادرست باشد و این موضوع به اثبات برسد، وی ملزم به پرداخت هزینه‌های دادرسی، حق‌الوکاله و همچنین دو برابر مخارج معمولی و حق‌الوکاله خواهد شد. وکلای ماهر وب‌سایت وکیل‌چی می‌توانند در زمینه تنظیم انواع اوراق قضایی مانند درخواست اعسار، شما را راهنمایی کنند. لازم به ذکر است که تنظیم این اوراق، نیازمند رعایت اصول و تشریفات قانونی خاصی است بنابراین می‌توانید با اطمینان خاطر، تنظیم این اوراق قضایی را به وکلای وکیل چی واگذار کنید.