هزینه دادرسی به عهده کیست؟ راهنمای گام به گام

در دنیای پیچیده و پر از چالش‌های حقوقی امروز، هزینه دادرسی یکی از مسائلی است که بسیاری از افراد را در هنگام ورود به مسیر قضایی نگران می‌کند. این هزینه‌ها که برای پیشبرد فرآیندهای قانونی لازم است، می‌توانند تأثیر زیادی بر تصمیم‌گیری افراد برای پیگیری پرونده‌ها داشته باشند. برخی ممکن است به دلیل بار مالی سنگین، از طرح دعاوی خود منصرف شوند یا حتی از حق خود چشم‌پوشی کنند.

هزینه دادرسی چیست؟

هزینه دادرسی، مبلغی است که خواهان برای پیشبرد فرآیند قضایی خود باید به مراجع قانونی بپردازد. این هزینه شامل هزینه‌های ثبت شکایت، درخواست‌ها، صدور حکم و حتی، در صورت لزوم، حق‌الزحمه کارشناسی است.

هزینه دادرسی بسته به نوع پرونده و مراحل آن متفاوت است و برای پوشش هزینه‌های رسیدگی به پرونده‌ها تعیین می‌شود.

هزینه دادرسی به عهده کیست؟

هزینه دادرسی معمولاً به عهده خواهان (کسی که دعوا را مطرح می‌کند) است. خواهان باید این هزینه را هنگام ثبت دادخواست پرداخت کند. البته در برخی موارد، ممکن است این هزینه در نهایت به عهده خوانده (طرف مقابل) قرار گیرد، به‌ویژه اگر دادگاه به نفع خواهان رأی دهد.

چرا هزینه دادرسی مهم است؟

هزینه دادرسی علاوه بر اینکه نقش حیاتی در پیشبرد روند پرونده‌های قضایی دارد، یکی از ارکان اصلی دسترسی به عدالت به شمار می‌آید. این هزینه‌ها ممکن است برای برخی افراد، به‌ویژه کسانی که توان مالی محدودی دارند، مانعی بزرگ در مسیر عدالت باشند. از سوی دیگر، این هزینه‌ها به‌عنوان منبعی برای تأمین منابع مالی دستگاه قضایی و پشتیبانی از فرآیندهای دادرسی عمل می‌کنند. به همین دلیل، درک صحیح از اهمیت و تاثیر هزینه دادرسی، می‌تواند افراد را در تصمیم‌گیری برای طرح دعوی یا دفاع از حقوق خود یاری رساند و همچنین باعث آگاهی بیشتر نسبت به حقوق و مسئولیت‌های مالی در روند قضائی شود.

هزینه دادرسی در دعاوی خاص

هزینه دادرسی در برخی دعاوی خاص مانند طلاق یا نفقه و حتی مهریه به دلیل حساسیت موضوع و اهمیت دسترسی به عدالت برای افراد نیازمند، شرایط ویژه‌ای دارد. در این نوع پرونده‌ها، معمولاً هزینه‌ها کمتر از دعاوی مالی است و در مواردی برای افراد تحت حمایت نهادهای حمایتی، امکان معافیت یا تخفیف هزینه‌ها وجود دارد تا از محدودیت‌های مالی جلوگیری شود و افراد بتوانند به حقوق خود برسند.

مقاله مرتبط: هزینه دادرسی مهریه به عهده کیست؟ از محاسبه تا معافیت

محاسبه هزینه دادرسی؛ طبق قانون

محاسبه هزینه دادرسی یکی از الزامات مهم در طرح دعاوی حقوقی و کیفری است که طبق قوانین آیین دادرسی مدنی و کیفری مشخص می‌شود. این هزینه‌ها شامل مبالغی است که خواهان (فردی که دعوا را مطرح می‌کند) باید برای شروع و پیگیری دعوا به دادگاه پرداخت کند.

محاسبه هزینه دادرسی بسته به نوع دعوا (مالی یا غیرمالی) و مرجع رسیدگی (بدوی، تجدیدنظر یا دیوان عالی) متفاوت است. در دعاوی مالی، هزینه دادرسی معمولاً به صورت درصدی از ارزش خواسته محاسبه می‌شود، در حالی که در دعاوی غیرمالی، این هزینه‌ها به‌صورت ثابت تعیین می‌شود. در مرحله بدوی، درصدی از ارزش خواسته به‌عنوان هزینه دادرسی پرداخت می‌شود، اما در مراحل تجدیدنظر و فرجام‌خواهی، این درصد بیشتر است. برای درک بهتر از موضوع به موارد زیر دقت کنید:

محاسبه هزینه دادرسی در دعاوی مالی

برای دعوایی با خواسته ۱۰۰ میلیون تومان، در دادگاه بدوی ۳.۵ درصد (معادل ۳.۵ میلیون تومان) باید به‌عنوان هزینه دادرسی پرداخت شود.

محاسبه هزینه دادرسی در دعاوی غیرمالی

در دعاوی مانند طلاق یا الزام به تنظیم سند، هزینه دادرسی معمولاً مبلغی ثابت است که توسط قانون مشخص می‌شود.

محاسبه هزینه دادرسی در تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی

هزینه این مراحل بیشتر از دادگاه بدوی است، مثلاً در دعاوی مالی ممکن است تا ۴.۵ درصد مبلغ خواسته افزایش یابد.

محاسبه هزینه‌های دادرسی جانبی

علاوه بر هزینه دادرسی، ممکن است هزینه‌های اضافی مانند هزینه کارشناسی، حق‌الزحمه وکیل و هزینه نشر آگهی در روزنامه نیز به عهده طرفین قرار گیرد.

هزینه دادرسی؛ محاسبه به طور آنلاین

در دنیای دیجیتال امروز، استفاده از سامانه‌های آنلاین برای محاسبه هزینه دادرسی نه تنها سرعت بخشیدن به فرآیند حقوقی را ممکن می‌سازد، بلکه امکان محاسبه دقیق و سریع این هزینه‌ها را بدون نیاز به مراجعه حضوری به مراجع قضائی فراهم می‌کند.

سامانه‌هایی نظیر عدلیران و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی با ارائه پلتفرم‌های کاربرپسند، به افراد این امکان را می‌دهند که تنها با وارد کردن اطلاعات پایه مانند نوع دعوی، ارزش خواسته و مرحله رسیدگی، هزینه دادرسی خود را به راحتی محاسبه کنند. این فناوری، علاوه بر کاهش اشتباهات محاسباتی، به کاربران کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی مالی دقیقی برای پرونده‌های خود داشته باشند و از پیچیدگی‌های سیستم قضائی رهایی یابند.

برای استفاده از این سامانه‌ها، کافی است نوع دادخواست و ارزش آن را مشخص کنید تا به صورت خودکار، میزان هزینه محاسبه و نمایش داده شود. این روش باعث صرفه‌جویی در زمان و کاهش احتمال اشتباه در محاسبه هزینه‌ها می‌شود.

هزینه دادرسی؛ محاسبه از طریق فرمول طبق قانون 1403

محاسبه هزینه دادرسی در سال 1403 بر اساس نوع دعوی و مرحله رسیدگی (بدوی، تجدیدنظر، فرجام‌خواهی و …) متفاوت است. برای دعاوی مالی، هزینه دادرسی به صورت درصدی از ارزش خواسته محاسبه می‌شود. فرمول محاسبه به شرح زیر است:

در مرحله بدوی

برای دعاوی با ارزش تا200  میلیون ریال، هزینه معادل2.5  درصد از ارزش خواسته است.

برای دعاوی با ارزش بیشتر از 200 میلیون ریال، هزینه معادل 3.5 درصد از ارزش خواسته محاسبه می‌شود.

در مرحله تجدیدنظر و واخواهی

هزینه دادرسی معادل 4.5 درصد از ارزش خواسته است.

در مرحله فرجام‌خواهی و اعاده دادرسی

هزینه دادرسی معادل 5.5 درصد از ارزش خواسته محاسبه می‌شود.

برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

اگر ارزش یک دعوی مالی 300 میلیون ریال باشد و در مرحله بدوی رسیدگی شود:

200 میلیون ریال اول:

5/000/000 = 5/2% × 200/000/000

100 میلیون ریال باقیمانده:

3/500/000 = 3/5% × 100/000/000

مجموع هزینه دادرسی در مرحله بدوی:

ریال 8/500/000 = 3/500/000 + 5/000/000

اگر همین پرونده به مرحله تجدیدنظر برود، باید4.5  درصد از 300 میلیون ریال را محاسبه کنیم:

ریال 13/500/000 = 5/4% × 300/000/000

سایر هزینه‌های دادرسی

• هزینه ثبت اظهارنامه یا برگ اجرایی: 20/000 ریال
• هزینه ابلاغ اظهارنامه و واخواست نامه: 100/000 ریال
• هزینه صدور گواهی از دفاتر مراجع قضایی: 500/000 ریال
• هزینه گواهی امضای مترجم: 300/000 ریال

نکته: این روش محاسبه به افراد امکان می‌دهد تا پیش از اقدام به دادرسی، هزینه‌های خود را برآورد کنند و در صورت نیاز برای کاهش این هزینه‌ها، از وکیل یا مشاوران حقوقی کمک بگیرند.

در دعاوی مالی، هزینه دادرسی به طور عمده بر اساس درصدی از ارزش مالی خواسته محاسبه می‌شود. هر چه ارزش خواسته بیشتر باشد، هزینه دادرسی نیز بالاتر خواهد بود. این هزینه معمولاً بین 2/5% تا 5% از ارزش مالی دعوی متغیر است و این درصد به مراحل مختلف پرونده (بدوی، تجدیدنظر و فرجام‌خواهی) بستگی دارد. برای مثال، اگر خواسته شما در یک دعوی مالی 100 میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی آن می‌تواند تا 5 میلیون تومان هم افزایش یابد.

هزینه دادرسی در دعاوی غیر مالی

در دعاوی غیرمالی، که معمولاً شامل مسائل مانند طلاق، حضانت، نفقه، یا سایر دعاوی غیرمالی هستند، هزینه دادرسی به صورت ثابت محاسبه می‌شود و به میزان خواسته بستگی ندارد. در این نوع دعاوی، هزینه‌ها عموماً کم‌تر از دعاوی مالی است و ممکن است در برخی موارد به صورت کاهشی نسبت به دعاوی مالی محاسبه شود. به‌طور مثال، در دعاوی غیرمالی، هزینه دادرسی می‌تواند از چند هزار تومان تا حدود چند صد هزار تومان باشد.

تفاوت هزینه دادرسی در دعاوی مالی و غیر مالی

یکی از تفاوت‌های کلیدی بین دعاوی مالی و غیرمالی این است که هزینه دادرسی در دعاوی مالی به طور مستقیم با ارزش خواسته ارتباط دارد و ممکن است هزینه‌های بیشتری به دنبال داشته باشد. در حالی که در دعاوی غیرمالی، هزینه دادرسی ثابت است و به مقدار خواسته یا درخواست مالی بستگی ندارد. این تفاوت، به افراد کمک می‌کند تا بر اساس نوع دعوی خود، هزینه‌های دادرسی را پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنند.

نداشتن توانایی پرداخت هزینه دادرسی

اگر فردی قادر به پرداخت هزینه دادرسی نباشد، طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند درخواست معافیت یا تخفیف از پرداخت هزینه دادرسی ارائه دهد. این درخواست باید به دادگاه ارائه شود و فرد باید وضعیت مالی خود را از طریق اظهارنامه مالی، گواهی اشتغال یا عدم اشتغال، مدرک بدهی‌های مالی، صورت حساب بانکی و … اثبات کند.

با توجه به صحبت این مدارک توسط دادگاه علاوه بر معافیت، امکان تقسیط هزینه دادرسی نیز وجود دارد که به فرد اجازه می‌دهد تا مبلغ را به صورت اقساطی پرداخت کند.

این تدابیر به منظور حمایت از افراد کم‌درآمد است تا از دسترسی به عدالت محروم نشوند.

نحوه ارائه دادخواست هزینه دادرسی به دادگاه

در صورتی که فردی به دلیل ناتوانی مالی نتواند هزینه دادرسی را پرداخت کند، می‌تواند درخواست معافیت از پرداخت هزینه دادرسی را به دادگاه ارائه دهد. در اینجا نمونه‌ای از نحوه ارائه دادخواست به دادگاه برای این موضوع آورده شده است:

دادخواست معافیت از پرداخت هزینه دادرسی

به نام خدا

دادگاه محترم (نام دادگاه)

خواهان: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی، نشانی کامل]

خوانده: [نام و نام خانوادگی، شماره ملی، نشانی کامل]

موضوع: درخواست معافیت از پرداخت هزینه دادرسی

با سلام و احترام،

اینجانب [نام خواهان] به علت مشکلات مالی و ناتوانی در پرداخت هزینه دادرسی، درخواست معافیت از پرداخت هزینه مذکور را دارم. جهت اثبات این موضوع، مستندات مالی از جمله [واهی درآمد، صورت‌حساب بانکی، گواهی کمیته امداد یا بهزیستی، و سایر مدارک مرتبط] را پیوست می‌نمایم.

لطفاً دستور فرمایید نسبت به معافیت بنده از پرداخت هزینه دادرسی تصمیم لازم اتخاذ گردد.

با تقدیم احترام،

امضاء و تاریخ

این درخواست به دادگاه ارائه می‌شود و پس از بررسی، دادگاه تصمیم می‌گیرد که آیا معافیت از هزینه دادرسی برای فرد درخواست‌کننده صادر خواهد شد یا خیر.

نقش وکیل در محاسبه و پرداخت هزینه دادرسی

وکیل در محاسبه و پرداخت هزینه دادرسی نقشی حیاتی دارد. بهترین وکیل دادرسی مدنی با آگاهی از قوانین، هزینه‌های دادرسی را برای موکل محاسبه می‌کند که شامل هزینه ثبت دادخواست، هزینه‌های کارشناسی و دیگر مخارج است. همچنین، وکیل می‌تواند درخواست معافیت یا تقسیط هزینه‌ها را تنظیم کرده و در این زمینه از موکل خود حمایت کند. این فرآیند به وکیل این امکان را می‌دهد که حقوق موکل را در زمینه هزینه‌های قانونی به درستی پیگیری کند.

نتیجه گیری

در نتیجه، هزینه دادرسی یکی از ارکان اساسی نظام قضائی است که نه تنها به پیشبرد فرآیندهای قانونی کمک می‌کند، بلکه به عنوان عامل مهمی در دسترسی به عدالت عمل می‌کند. پرداخت این هزینه معمولاً به عهده خواهان است، ولی در شرایط خاص می‌تواند بر عهده خوانده نیز قرار گیرد. با توجه به پیچیدگی‌های مربوط به محاسبه این هزینه‌ها، آگاهی از نحوه محاسبه و استفاده از سامانه‌های آنلاین می‌تواند به افراد کمک کند تا به‌طور دقیق‌تری هزینه‌های دادرسی را پیش‌بینی و مدیریت کنند. در نهایت، برای کسانی که توانایی پرداخت این هزینه‌ها را ندارند، امکان درخواست معافیت یا تقسیط هزینه‌ها به‌طور قانونی فراهم است تا از محرومیت آنها از دسترسی به عدالت جلوگیری شود.